Kanton Basel-Stadt en de stad Bazel

17 april 2021

Bazel was voor de komst van de Romeinen al bewoond door de Keltische stam van Rauraken. De fundamenten van de oude vestingsmeer, de murus gallus, op de heuvel bij de Münster, naast de kathedraal zijn nog steeds te zien. De ligging aan de Rijn was belangrijk voor de visserij en de handel.

Rathaus, Lucius Munatius Plancus, de mythische stichter van de stad, maar stichter van de Colonia Augusta Raurica

Romeinse tijd en Alemannen

In de Romeinse tijd was Basilia, de Ketlische naam, een nederzetting, een oppidum, met een murus gallus op de heuvel van de huidige Münster. De nabijgelegen Romeinse kolonie Augusta Raurica (Augst) was in die tijd een grote Romeinse provinciestad met ongeveer 15 000 inwoners. Het museum en archeologische park Augusta Raurica brengt deze historie uitgebreid in beeld.

Na het vertrek van de Romeinen rond 410 is de komst van de bisschop een belangrijk moment voor de stad.

De bisschop en het prinsbisdom

Bazel werd waarschijnlijk vanwege de invallen van de Germaanse stammen (de Alemannen) aan het einde van de vijfde eeuw de nieuwe zetel van de bisschop, die daarvoor in Augusta Raurica zetelde.

De heuvel, waarop later de kathedraal gebouwd zou worden, bood een goed toevluchtsoord. Tot het Karolingische Rijk van Karel de Grote (742-814) leidden het bisdom en de stad een (politiek en cultureel) onopvallend bestaan.

Twee bisschoppen springen er in deze periode uit, bisschoppen Waldo (740-814) en Haito (762-836), adviseurs van Karel en culturele vernieuwers.

In 999 zou het bisdom ook een seculiere en militaire macht worden. In dat jaar verwerft het bisdom de rechten van de abdij Moutier-Grandval (een geschenk van Rudolf III (971-1032), de laatste koning van Bourgondië).

Rond 1 000 wordt de bisschop vazal van de keizer van het Heilige Roomse Rijk en daarmee een prins, de aanvang van de prins-bisschop en het prinsbisdom, niet te verwarren met de kerkelijke provincie of diocese.

Een belangrijk moment is de (financiële) betrokkenheid van keizer Hendrik II (953-1024) bij de bouw van de Münster. Sculptuur van de keizer en zijn vrouw Cunegonde (980-1033) zijn op diverse plekken in de kathedraal te zien.

Met het verwerven van de abdij St. Ursanne in 1146 en door militaire expedities in de dertiende eeuw werd het prinsbisdom de sterkste seculiere macht aan de Bovenrijn.

Het gebied omvatte de huidige Jura, de Sundgau, zuidelijk Elzas, Birseck, Birstal en nog verspreide bezittingen in Zuid-Duitsland.

De stad

In de dertiende en veertiende eeuw neemt de macht van de welgestelde burgers en gilden steeds verder toe. Basel was vanwege de ligging een belangrijk handelsknooppunt. Bazel is dan al een Vrije Rijksstad (Reichsunmittelbarkeit) van het Heilige Roomse Rijk.

Een grote aardbeving verwoestte in 1356 een groot deel van de stad en vrijwel alle kerken. Bazel was in deze periode nog verdeeld in Kleinbasel, aan de rechterrijnoever, en Grossbasel, aan de linkerrijnoever. Kleinbasel valt tot 1801 onder de Diocese van Konstanz (Aartsbisdom Mainz), Grossbasel is zelf een bisdom (Aartsbisdom Besançon).

De bouw van de Mittlerbrücke in 1225 markeert een belangrijk moment voor beide Bazels. De handel en bevolking nemen daarna snel toe. Beide Bazels worden in 1392 verenigd.

Slag aan de Birs, 1444. Onbekend artiest. Collectie: Dreiländermuseum Lörrach

Bazel had nauwe contacten met de regio’s Elzas, Baden, en met de Confederatie die zich ontwikkelde in deze periode. In militaire conflicten met Habsburg bleef de stad neutraal. Wel was de stad in 1444 het toneel van de strijd tussen Franse troepen en Eidgenossen (slag bij St. Jacobs aan de Birs, 26 augustus 1444).

Deze slag vond plaats ten tijde van het Concilie van Bazel (1431-1449). In 1460 is de universiteit van Bazel opgericht met steun van Paus Pius II (1405-1464). De stad groeide uit tot een centrum van uitgeverijen, boekdrukkunst, humanisme en wetenschap. In de Bourgondische oorlogen (1474-1477) en de Schwabenkrieg (1499) bleef Bazel neutraal.

Raadshuis en kantongebouw van kanton Basel-Stadt

1501-1536

Door de toetreding van de stad Bazel tot de Eidgenossenschaft in 1501 werd de relatie tussen de bisschop en het stadsbestuur steeds moeizamer.

In deze periode verwierf Bazel ook de huidige gemeenten Riehen en Bettingen, die nog steeds als zodanig functioneren.

Het stadsbestuur- en elite waren de belangrijkste politieke macht na het vertrek van de bisschop en het (aristocratische) domkapittel vanwege de Reformatie in 1525-1529.

Wat blijft van de bisschop is de heraldiek van de stad: de zwarte bisschopsstaf. De bisschopsstaf tegenwoordig de heraldiek van de stad Bazel en kanton Bazel-Stadt. Deze heraldiek was al bekend in de dertiende eeuw.

De rode bisschopsstaf was het heraldiek van de bisschop. In de elfde en twaalfde eeuw gebruikte de bisschop deze rode bisschopsstaf al als symbool van het prinsbisdom. .

De katholieke Erasmus van Rotterdam (1467-1536) woonde tijdens de reformatie in Bazel en is in 1536 begraven in de protestante Münster.

1798-1848

Na de val van Napoleon werd Bazel in 1815 lid van een nieuwe confederatie met een deel van het grondgebied van het prinsbisdom Bazel (de Birseck).

In 1833 was er een splitsing tussen Basel-Stadt en Basel-Landschaft (Baselbiet). In 1848 kregen beide kantons in de nieuwe grondwet de status van halfkanton (met één zetel in de Ständerat per kanton in plaats van twee.

1875

In 1875 introduceerde het kanton een nieuwe grondwet met onder andere het volgende:

Invoering van de scheiding der machten, het algemeen kiesrecht (voor mannen, de invoering van het vrouwenstemrecht volgde in 1966), het volksinitiatief (het initiatief op grondwettelijk en wetgevend niveau op basis van 3 000 geldige handtekeningen binnen 18 maanden) en het referendum (verplicht referendum voor alle grondwetswijzigingen en het facultatief referendum, na 2 000 geldige handtekeningen, voor nieuwe wetten en wetswijzigingen en uitgavenbesluiten van meer dan 1,5 miljoen frank). In het kanton gaan de rechten van de burgers verder dan op federaal niveau.

Gemeentehuis van de gemeente Bazel

Bestuur

De Grote Raad (der Grosse Rat) is de wetgever. De Grote Raad, een instelling met een traditie die teruggaat tot de Middeleeuwen, wordt om de vier jaar gekozen volgens het proportionele systeem (Proporzsystem) De zetels (200) worden aan de partijen toegewezen op basis van het aantal stemmen.

de Regeringsraad (Regierungsrat) is de uitvoerende macht. De regeringsraad wordt echter gekozen volgens het systeem van de absolute meerderheid (Majorzsystem).

Wat Basel-Stadt onderscheidt van de andere kantons is dat de Regeringsraad en de Grote Raad verantwoordelijk zijn voor zowel het kanton Basel-Stadt als de gemeente Bazel.

De gemeente Bettingen en Riehen hebben nog hun eigen bestuur, maar hebben ook zitting in de Grote Raad van het kanton.

(Bron en verdere informatie: A. Berchtold, Bâle et l’Europe. Une Histoire culturelle (Deux tombes, Lausanne 1991).