De stad en Kanton Schaffhausen
4 april 2021
Schaffhausen is het enige kanton dat vrijwel geheel aan de rechteroever van de Rijn ligt. Alleen Kanton Basel-Stadt heeft ook twee gemeentes (Riehen en Bettingen) en een deel van de stad (Kleinbasel) aan de rechteroever van de Rijn.
Die Schifflände
De stad Schaffhausen
Geografie
De stad Stein am Rhein en enkele omliggende dorpen aan de andere linkeroever zijn in 1798 (Helvetische Republiek 1798-1803) toegewezen aan dit kanton, daarvoor hoorden ze bij kanton Zürich.
In feite bestaat het kanton uit drie enclaves: het zuidelijke deel met de gemeente Buchberg (unterer Kantonsteil), het hoofddeel met de stad Schaffhausen (Hauptteil) en het oostelijke deel met Stein am Rhein (oberer Kantonsteil).
Deze bijzondere situatie doet nog het meeste denken aan de lappendeken in de omgeving van het meer van Neuchâtel, meer van Biel en meer van Murten in de kantons Waadt, Neuchâtel, Bern en Freiburg.
In deze regio zijn de grenzen echter nog gecompliceerder vanwege de religieuze en Frans- en Duitstalige scheidslijnen door steden en dorpen. De expansie van het protestante Duitstalige Bern en het katholieke overwegend Franstalige Freiburg in de vijftienden en zestiende eeuw liggen hieraan ten grondslag.
De naamgever van het kanton, de stad Schaffhausen, heeft het gebied met name vanaf de zestiende eeuw verworven door overname en koop.
Schaffhausen, Zürich en de Rijn
Historie
De stad Schaffhausen bestond al eeuwen voor het jaar 1000 door haar bijzondere geografische ligging. De ondiepten van de Rijn en de Rijnwaterval onderbraken de waterweg tussen het Bodenmeer en Bazel. De schepen moesten worden gelost en de goederen moesten over land worden vervoerd tot onder de Rijnval bij Neuhausen, 3 kilometer verderop.
In 1045 verleende koning Hendrik II graaf Eberhard VI van Nellenburg het recht om munten te slaan. De bloeiperiode begon onder de graven van Nellenburg en door de stichting van het klooster Allerheiligen in 1049.
Het Benedictijnerklooster St. Georgen werd van Singen (Duitsland) naar Stein am Rhein verplaatst in 1007. De bouw van van klooster was in 1064 gereed. De St. Johanneskapel en de zuidwand van de kloostergang stammen nog uit deze tijd.
De kloosters Allerheiligen en St. Georgen waren de grootste grondbezitters. Daarnaast verwierven de kloosters St. Gallen, St. Blasien, St. Georgen, Reichenau, Rheinau, Petershausen, Öhningen en de bisschop van Konstanz steeds meer grond.
Hertog Berchtold V van Zähringen (1160-1218) had 1197-1218 de heerschappij van de stad. Daarna verscheen Habsburg ten tonele. De stad was welvarend en de gilden speelden een steeds belangrijkere rol. Dit leidde tot conflicten met de aan Habsburg gelieerde bestuurders.
1411-1798
Dit leidde in 1411 tot de Gildengrondwet (Zunftverfassung) van 1411. De macht van Habsburg en aan haar gelieerde adel werd sterk beknot.
Het oude (Altes) Zeughaus, 1617
Schaffhausen, Haus zum Ritter (1492-1566)
De stad kreeg in 1415 de status van vrije keizerlijke stad (Reichsunmittelbarkeit) in het Heilige Roomse Rijk.
De stad handelde in de internationale politiek ook steeds onafhankelijker en sloot bondgenootschappen met andere steden (onder andere St. Gallen, Konstanz, Zürich, steden aan de Hoogrijn (Hochrhein) en in het zuidelijke Zwarte Woud.
De stad sloot in 1454 een (defensief) verbond met de Eidgenossenschaft van acht leden. Schaffhausen werd in 1501 lid.
Schaffhausen, St. Johann Kirche, 11e eeuw
De reformatie in 1529 leidde tot een grote gebiedsuitbreiding door het onteigenen van kloosters. Dit is een van de oorzaken van de merkwaardige grenzen. Andere kloosters in (Duitse) gebieden bleven katholiek en kwamen niet bij het kanton.
De stad Schaffhausen was de dominante politieke macht in het kanton. Het landelijke gebied was verdeeld in tien voogdijen en gemeenten. De Landsgemeinde bestond niet, maar de gemeenten hadden een vrije grote mate van autonomie.
Tellen 0f Schumacherbrunnen (1522) en de herenhuizen Zur Wasserquelle en Zur Zieglerburg (1738)
Haus zum Steinbock. tot begin 16e eeuw gildehuis van de slagers. De Rococo-facade stamt uit 1760. De portico is typisch voor huizen in deze stad
In tegenstelling tot andere steden van de Eidgenossenschaft (Basel, Solothurn, Luzern, Zug, Bern, Zürich en Freiburg) was er geen sprake van een oligarchie van regenten. Het democratische-republikeinse element bleef dominerend.
De burgers hadden politiek een belangrijke rol in de verkiezingen voor het stadsbestuur en de andere publieke ambten in tegenstelling tot de meeste andere steden van de Eidgenossenschaft.
1803-1798
Schaffhausen werd in 1803 kanton van de nieuwe Confederatie en bleef dat in 1815 en 1848. In 1866 werd de door Heinrich Moser (1805-1874) geplande Moser-dam in de Rijn gebouwd, destijds de grootste dam in Zwitserland. In 1967 werd deze dam vervangen door de huidige riviercentrale.
De Vlag
De zwarte bok met rode tong en gouden hoeven, hoorns en kroon op een gouden achtergrond (is geel in de heraldiek) kende de stad al in de elfde eeuw. Het kanton gebruikte haar voor het eerste in de veertiende eeuw.
De betekenis zit verborgen in de naam van de stad: de mannelijke versie van een schaap (Schaff). De bok staat voor kracht en energie. De kroon refereert aan het Heilige Roomse Rijk.
http://www.stadt-schaffhausen.ch; Historisches Lexikon der Schweiz, https://hls-dhs-dss.ch/de/articles/007388/2017-05-11; K. Schib, Geschichte der Stadt und Landschaft Schaffhausen, Schaffhausen, 1972).
Schifflande
De houten Rijnbrug (1755) van Hans Ulrich Grubenmann (1709-1783), 1799 verwoest door Franse troepen. Collectie: Museum Zu Allerheiligen, Schaffhausen
De Obertorturm, 1273. Standbeeld van Johann Conrad Fischer (1773-1854), oprichter van de Staalfabriek Muhlental.
De stadsmuur en de in de negentiende eeuw afgebroken Engelbrechtstor. Houtsnene van Johann Jacob Mentzinger (1604-1668), 1644.
