De Helvetische Republiek en Nidwalden
31 juli 2022
In januari 1798 vielen Franse troepen binnen vanuit West-Zwitserland en de Jura de Confederatie van dertien kantons (de Eidgenossenschaft) binnen. Het grondgebied van het prinsbisdom Bazel was in de jaren 1792 en 1797 geconfisqueerd.
De Zwitserse kantons en steden capituleerden snel na kort verzet. In de meeste steden en kantons werden de Fransen als bevrijders onthaald. In de meeste kantons was een oligarchie aan de macht. Bovendien waren de zogenaamde Untertanengebiete (Aargau, Thurgau, Tessin, Unterwallis/Bas-Valais) en tal van kleinere gemeentes eindelijk verlost van hun overheersers. Bormio, Chiavenna en Veltlin werden in 1797-1798 toegevoegd aan de Italiaanse Republiek Cisalpina.
Op 6 april 1798 vaardigde het (Franse) Directorium de Helvetische grondwet van de nieuwe eenheidsrepubliek uit:
Art. 1: De Helvetische Republiek is een ondeelbare staat. Er zijn geen grenzen meer tussen de kantons, art. 2: de totaliteit van de burgers is de soeverein. Art. 5: Er is geen erfelijke macht, geen rang en geen eretitel.
Alle kantons legden de eed op de Helvetische grondwet af. Alle kantons ? Nee, het kleine kanton Nidwalden verzette zich tegen de nieuwe grondwet en de eenheidsrepubliek. Het kanton moest de grondwet echter op 13 mei onder militaire dwang aanvaarden.
Op twee Landsgemeinden in augustus 1798 verhardde echter de weerstand. De burgers van het kanton zagen dat de soevereiniteit en onafhankelijkheid was bedreigd. De Landsgemeinde was een destijds unieke constructie van directe democratie van acht kantons.
De Franse troepen vielen op 9 september 1798 het kanton binnen. De burgers verzetten zich fel, maar de steden Stans en Stansstad vielen op dezelfde dag. Ongeveer 100 Nidwaldeners en evenveel Fransen verloren het leven en meer dan 300 Nidwaldeners stierven door de Franse wraak. Nidwalden werd opnieuw gedwongen, en nu met succes, de Grondwet te aanvaarden.
De gebeurtenissen van 9 september zijn verankerd in het collectieve geheugen van Nidwalden. De mensenrechten werden afgekondigd, maar met bruut geweld afgedwongen.
Johann Caspar Lavater, een dominee in Zürich, schreef naar aanleiding van de gebeurtenissen op 9 september 1798:
“Jullie Franken kwamen naar Zwitserland als rovers en tirannen. Je voerde oorlog tegen het land. We hoefden dus nooit blindelings te gehoorzamen, zoals we nu doen, in Zwitserse slavernij”.
(Ihr Franken kamet als Räuber und Tyrannen in die Schweiz. Ihr führtet Krieg gegen das Land. So mussten wir nie blindlings gehorchen wie jetzt, in der schweizerischen Sklavery”).
De Helvetische Republiek bleef tot 1803. Het verzet van bijna alle (oude) kantons en gemeenten was te groot. Welk kanton deed het juiste in 1798 ? In ieder geval was de Helvetische eenheidsgrondwet in Zwitserland niet houdbaar.
De nieuwe confederaties (Mediationssakte (1803), Bundesvertrag (1815) en tenslotte de Verfassung van 1848) vervolgden het eeuwenlange proces van Zwitserse staatsvorming.
(Bron en nadere informatie: Der Franzoseneinfall in Nidwalden, www.franzoseneinfall.ch, Nidwalder Museum, Stans).