Zwitserse huurlingen en Borneo Louis
20 december 2021
Vanaf het midden van de vijftiende tot het midden van de negentiende eeuw waren soldaten van de Eidgenossenschaft het meest gevraagde exportproduct.
Het prestige van de vechtlust, moed en bewapening van deze huurlingen steeg tot ongekende hoogte na de nederlagen die ze de machtigste legers hadden toegebracht: Habsburg in 1315, 1386, 1415, 1460 en 1499 en het oppermachtige Hertogdom Bourgondië in 1474-1477.
Zonder de Eidgenossen was er wellicht het koninkrijk Bourgondië gekomen en was het toen machteloze koninkrijk Frankrijk een korte episode in de geschiedenis geweest.
Hoe dan ook, naar schatting anderhalf miljoen (!) Zwitserse soldaten waren in deze periode in dienst van koningen, keizers, hertogen, pausen, republieken en andere heersers. De Zwitserse garde in het Vaticaan is een reliek uit deze tijd, zoals de Leeuw van Luzern (het Löwendenkmal) de Zwitserse Garde van de Franse Koning gedenkt. De meesten overleefden de aanval op het koninklijk paleis de Tuilerieën in 1792 niet.
Het systeem werkte eenvoudig en was effectief. Vooraanstaande families onderhielden de contacten met de opdrachtgevers in Europa en ontvingen daarvoor riante vergoedingen, vaak generaties lang. De soldaat, veelal van boerenkomaf, ontving zijn (magere) soldij en kwam met geluk weer terug in zijn dorp met wat buit. Weinigen werden rijk in dit gevaarlijke beroep. Velen bleven in de landen van hun opdrachtgevers of overleefden het niet.
De Grondwet van 1848 verbood deze lucratieve bedrijfstak, want dat was het geworden. Niet zozeer voor de gewone soldaat, maar vooral voor de families die de soldaten rekruteerden. Bovendien ontwikkelde Zwitserland zich na 1848 in een snel tempo van emigratie- naar immigratieland. Ook de landelijke kantons in het midden- en oosten van het land, de hofleveranciers van huurlingen, kregen minder belangstelling vanwege de opkomst van industrie, toerisme, handel en ook emigratiemogelijkheden naar De Nieuwe Wereld, Amerika.
Het kanton Nidwalden in centraal Zwitserland leverde eeuwenlang vele huurlingen. Het lot van de meesten is niet bekend. Er zijn echter ook personen van bekende families. Louis Wyrsch, Borneo Louis, is een van de bekendste. Hij diende als officier in het Nederlandse koloniale leger en maakte naam en fortuin.
De huurlingensector is ook in Zwitserland altijd omstreden geweest. In de Reformatie was het zelfs een belangrijk aandachtspunt, onder andere voor de hervormer Huldrych Zwingli (1484-1531) in Zürich.
Hij pleitte in 1530 al voor een verbod vanwege morele en religieuze motieven. Anderen vonden het economisch niet verantwoord de sterkste mannen te laten vertrekken. Ook vochten Zwitserse huurlingen vaak tegen elkaar.
Het historische museum van Nidwalden in Stans (nidwaldner-museum.ch) besteedt in een goed gedocumenteerde tentoonstelling aandacht aan de morele, economische, organisatorische en persoonlijke facetten van Nidwalder in buitenlandse krijgsdienst.