Helvetia, Bazel en de Rijn
15 juli 2022
De Rijn stroomt bij Bazel Zwitserland uit. Hij vervolgt haar tocht naar de Noordzee als (grens) rivier door Duitsland, Frankrijk en Nederland. Bij Spijk en Millingen komt hij Nederland in en heet dan de Waal. De Waal splitst zich in diverse rivieren die ook weer zijtakken hebben. Dit vormt het beroemde Nederlandse rivierenlandschap.
De Waal en de Spiegelwaal bij Nijmegen. Foto: Wikipedia/Damatrix
De Waal is de belangrijkste hoofdstroom en vindt Nijmegen als eerste grote (Romeinse) stad op zijn weg. De Waal splitst echter daarna. Een deel gaat over in de Boven Merwede en de Nieuwe Maas bij Rotterdam. De Oude Maas voegt zich bij Rotterdam samen met Nieuwe Maas om als Nieuwe Waterweg de Noordzee in te stromen. Dit ingewikkelde rivierencomplex is de basis van de haven van Rotterdam en zijn activiteiten.
Een tweede tak van de Waal gaat na samenkomst met de Bergsche Maas over in het Hollands Diep, het Haringvliet uiteindelijk de Noordzee, zij het dat het Haringvliet door de Deltawerken met een dam is afgesloten.
De Waal heeft behalve deze twee grote hoofdstromen ook nog andere aftakkingen. De Waal splitst zich na Millingen in de IJssel en de Nederrijn. De IJssel buigt af naar het noorden en komt uit in het IJsselmeer.
Onderweg meandert ze door de uiterwaarden van Gelderland en Overijssel langs mooie Middeleeuwse Hanzesteden (onder andere Zutphen, Deventer, Zwolle en Kampen). De Nederrijn heet halverwege de Lek. Hij komt met een grote bocht weer uit in de Nieuwe Maas en de Noordzee.
De IJssel. Foto: www.Hanzesteden.nl
De Nederrijn heeft ook weer een grote aftakking onder de naam de Kromme Rijn, Leidse Rijn en de Oude Rijn, die via Utrecht in de buurt van Katwijk in de Noordzee uitkomt. Het Amsterdam-Rijnkanaal (gegraven midden negentiende eeuw) verbindt Amsterdam en de Noordzee (via het Noordzeekanaal) met de Rijn.
Het Schelde-Rijnkanaal in Zeeland en Zuid-Holland verbindt via het Hollandsdiep, het Volkerak en de Oosterschelde steden zoals Dordrecht met de Westerschelde.
De Rijn bij Augst (Kanton-Basel-Landschaft). Foto: TES
Helvetia is al lang het beeld op de Zwitserse munt van twee frank. Tot ze er even genoeg van had en op reis ging om haar Zwitserland te leren kennen. Na een lange reis door dalen, bergen, dorpen en steden bereikte ze Bazel.
Daar besloot ze te blijven, al nadenkend en mijmerend over de Rijn en wat deze rivier op haar tocht nog te wachten staat. Helvetia zit al meer dan veertig jaar op de peiler van de Mittlerebrücke in Bazel.
Wellicht mijmert ze over Hendrik Marsman’s (1899-1940) Herinnering aan Holland:
Denkend aan Holland
zie ik breede rivieren
traag door oneindig
laagland gaan,
rijen ondenkbaar
ijle populieren
als hooge pluimen
aan den einder staan;
en in de geweldige
ruimte verzonken
de boerderijen
verspreid door het land,
boomgroepen, dorpen,
geknotte torens,
kerken en olmen
in een grootsch verband.
de lucht hangt er laag
en de zon wordt er langzaam
in grijze veelkleurige
dampen gesmoord,
en in alle gewesten
wordt de stem van het water
met zijn eeuwige rampen
gevreesd en gehoord.
Helvetia is een sculptuur van Bettina Eichin (1942) uit 1980. Zij verwoordde het als Sitzende Helvetia, een zelfbewuste vrouw die over de grens denkt en in de wereld blikt.
“…eines Tages verlässt Helvetia ein Zweifrankenstück, mischt sich unters Volk und unternimmt eine längere Reise. Unterwegs kommt sie auch nach Basel. Nach einem anstrengenden Gang durch die Stadt legt sie Mantel, Schild, Speer und Koffer ab und ruht sich auf einem Brückenpfeiler der Mittleren Rheinbrücke aus und blickt nachdenklich rheinabwärts”.
