Zwitserse Waterkrachtcentrales, energie en Grimselpas
3 december 2022
Zwitserland heeft geen grondstoffen of fossiele energiebronnen, maar water in overvloed, het ‘waterkasteel van Europa’. Het land heeft wel water, veel water. Het Gotthardmassief wordt zelfs het waterkasteel (Wasserschloss) van Europa genoemd vanwege het ontspringen van de vier grote rivieren de Rijn, Ticino, Reuss en Rhone.
Whylen-Augst
Energie
Zwitserland heeft ruim 680 kleinere en grotere waterkrachtcentrales voor het opwekken van elektriciteit. Deze worden geëxploiteerd door overheidsbedrijven. Ze dekken bijna 60% van de elektriciteitsbehoefte. Kerncentrales produceren ongeveer 33% van deze behoefte. Windmolens, zonenergie en conventioneel-thermische bronnen voorzien in de overige behoefte. Wat betreft elektriciteit is Zwitserland bijna zelfvoorzienend.
De dammen, waterkrachtcentrales en de stroomproductie- en distributie worden beheerd door bedrijven van de kantons of de centrale overheid.
Elektriciteit beslaat echter maar 25% van de totale energiebehoefte. Fossiele brandstoffen zijn met 50% nog altijd de belangrijkste energiebron. Gas dekt ongeveer 15% van de energiebehoefte en hout en overige bijna 10%.
Waterkrachtcentrales
De waterkrachtcentrales bestaan uitdammen (bij rivieren of valleien), stuwdammen en stuwmeren en machines om de elektriciteit op te wekken. De eerste waterkrachtcentrales zijn in de periode 1885-1900 in het hele land gebouwd.
Dammen en hun centrales in rivieren leveren continu elektriciteit en kunnen niet of nauwelijks naar behoeve worden stilgezet. De rivier stroomt immers altijd. Waterkrachtcentrales bij een stuwmeer kunnen echter flexibel worden ingezet.
Ze houden het water tegen en zorgen ervoor dat de turbines naar behoefte kunnen worden gebruikt. Dit betekent dat waterkracht ook beschikbaar is wanneer de zon minder schijnt of de windturbines niet draaien.
De functie van stuwdammen is het blokkeren van een rivier of vallei voor de vorming van een stuwmeer voor de opwekking van elektriciteit door waterkrachtcentrales.
In verschillende gebieden zijn er echter ook dammen ter voorkoming van overstromingen. Ten slotte zijn er in Wallis verschillende stuwmeren die dienen voor irrigatie en watervoorziening.
De opwekking van energie uit deze stuwmeren is de afgelopen decennia en in het bijzonder de afgelopen jaren steeds belangrijker geworden. De regering (der Bundesrat) heeft in 2017 de energiestrategie tot het jaar 2050 aan het Volk en de kantons voorgelegd.
Deze stemden er mee in en sindsdien ligt de nadruk met name op het bouwen van meer stuwdammen en klimaatvriendelijke opwekking van energie uit waterkracht. De regering heeft in 2021 de wet aangenomen van extra stroomvoorziening door windmolens, zonenergie en waterkrachtenergie.
De stroomvoorziening door de vele waterkrachtcentrales in het land is weliswaar betrouwbaar, maar niet toereikend voor de totale energiebehoefte. De overeenkomst met de Europese Unie over de import en export van stroom en de afbouw van de afhankelijkheid van gas en olie spelen een belangrijke rol in de strategie van de regering.
Gezien de actuele situatie wil de regering ook de vele juridische procedures door milieuorganisaties en andere belangengroepen inperken. Soms duurt het twintig jaar voordat grote projecten, zoals de bouw van stuwdammen of windmolenparken, kunnen beginnen.
De Grimsel en Susten regio
De Grande Dixence is de grootste stuwdam van het land en de grootste ter wereld met een hoogte van 285 meter. Zij is gebouwd in 1961. Een restant van het beton is een paar jaar later gebruikt voor de ‘betonnen’ kerk in Hérémence.
Een van de meest innovatieve projecten vindt momenteel plaats in de Grimsel regio. Deze regio strekt zich uit in de kantons Bern en Wallis en is onder andere het bronnengebied van de Aare, de grootste waterleverancier van de Rijn, groter dan de Main, Neckar of Moezel.
Koblenz, de Rijn, Aare en de Reuss
De Aare stroomt samen met de Reuss bij het Zwitserse Koblenz in de Rijn (niet te verwarren met het Duitse Koblenz, waar de Moezel en Rijn samenkomen). Verschillende 4000+ bergen en hun gletsjers, waaronder de Aare-gletsjer, zijn gezichtsbepalend voor de regio.
De grote watermassa van de Aare blijkt ook uit de noodzaak van het grote project in de negentiende eeuw, de Juragewässerkorrektion/correction des eaux du Jura).
Dit staaltje van Zwitserse ingenieurskunst reguleerde de waterhuishouding van de Jura, de Zwitserse Deltawerken in de negentiende eeuw, met een vervolg in de jaren 1960 en 1970.
Grimselpas
De route over de Grimselpas was vroeger een belangrijke verbinding voor inwoners uit het Haslital, Wallis, Lombardije en Duitsland. kooplieden uit Genua, Florence of Milaan vervoerden rijst, wijn, mais, specerijen en andere mediterrane producten. Uit het noorden kwamen voornamelijk melk- en vleesproducten, wol, huiden, zout en vee.
In zijn hoogtijdagen in de achttiende eeuw staken wekelijks vele handelaren en honderden muilezels de pas over, totdat tussen 1891 en 1894 de eerste weg werd aangelegd. Koetsen en nadien autovervoer en de Postauto vervingen de Säumer en hun muilezels.
De reizigers vonden onderdak in het Hospiz “Spittel”. Het stuwmeer verzwolg na 1925 echter ook dit Hospiz. Sinds 1960 heeft het nieuwe Hospiz-hotel de functie overgenomen, zij het met een meer toeristisch oogmerk.
Kraftwerke Oberhasli AG (KWO)
De tijden zijn veranderd in deze regio sinds de eerste stuwdam in 1925 gereed is gekomen. De bouwer van de dammen en de exploitant van stroom, Kraftwerke Oberhasli AG (KWO), heeft haar hoofdkantoor in Innertkirchen in de Oberhasli (kanton Bern) en is actief in het berggebied van de Grimsel en Susten.
Sinds de oprichting in 1925 produceert KWO elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen. Met 13 waterkrachtcentrales en acht stuwmeren produceert KWO Grimselstrom jaarlijks tussen 2100 en 2300 gigawattuur elektrische energie. Het Grimselmeer is het grootste en belangrijkste opslagmeer in het energiecentralesysteem van KWO.
Het KWO maakt de Grimselwereld, de prachtige natuur en het hooggebergte ook toegankelijk voor het publiek. De onderneming exploiteert toeristische spoorwegen en hotels, geeft rondleidingen in krachtcentrales en heeft een bezoekers- en informatiecentrum.
De Spitallamm dam is een van de twee dammen op het Grimselmeer. De dam is meer dan 90 jaar oud. In plaats van de oude muur te renoveren, bouwt het KWO sinds juni 2019 direct ervoor een nieuwe muur, die in 2025 klaar moet zijn (afhankelijk van juridische procedures van milieuorganisaties).
De bouwwerkzaamheden in het hooggebergte op bijna 1900 meter boven de zeespiegel zijn veeleisend. De bouw vindt alleen plaats van mei tot oktober. De hoogte van de dam wordt 113 meter, de lengte 212 meter.
Twee gigantische kranen van 90 (negentig) meter hoog zijn de belangrijkste hulpmiddelen. Ondanks de strenge vorst op deze hoogte blijven de kranen in de wintermaanden staan.
De werkzaamheden liggen van oktober tot april stil. Om te voorkomen dat de kranen vastvriezen en beschadigd raken, maken ze meerdere keren per dag in de winter een charmant dansje, het Zwanenmeer in de Alpen. De Fundaziun Origen en haar Julierturm voor theater en muziekuitvoeringen op ruim 2200 meter hoogte hadden het niet kunnen bedenken.
Een andere bijzonderheid is de kolossale Mélisande fresco op de Räterischsboden stuwdam, de tweede dam van de Grimsel. De kunstenaar Pierre Mettraux heeft dit fresco van deze mythische vrouwenfiguur voltooid in 2007.
Een andere bezienswaardigheid is de kristalkunst. Al eeuwenlang worden exclusieve drinkglazen, kelken, kroonluchters, decoraties, dier- en mensenfiguren en tal van andere (luxe) voorwerpen van kristal gemaakt. In de ‘Alpen Tower’ is bijvoorbeeld de grootste adelaar van kristal te zien.
(Bron en verdere informatie: Stiftung UNESCO-Welterbe Swiss Alps Jungfrau-Aletsch, Handel und Wandel an der Grimsel, Biel, 2021; www.grimselstrom.ch; www.grimselwelt.ch; www.swissdams.ch).
