Ilanz, Trun en de Graue Bund
9 februari 2023
Ilanz (Glion in het Romaans/Sursilvan-idioom) is de eerste en enige stad aan de Rijn in het dal van de Vorderrhein. Deze loop is de aanduiding van de Rijn vanaf de bron in het Gotthardmassief, via Disentis/Muster, tot aan de samenkomst met de Hinterrhein bij Reichenau-Tamins.
Ilanz heeft altijd een belangrijke economische, religieuze en politieke rol in Surselva gespeeld. Surselva is de regio in het kanton Graubünden, waar, afgezien van het Duitstalige Obersaxen, het Romaanse idioom Sursilvan wordt (of werd) gesproken.
Ilanz heeft een goed bewaarde middeleeuwse stadskern. De parochiekerk van St. Martin is voor het eerst vermeld in 765. Het kasteel, de verdedigingstoren, de kerk St. Margarethen hebben de tand des tijds goed doostaan. Zelfs delen van de middeleeuwse stadsmuur staan nog overeind.
Stadhuis (1893) met daarvoor de openluchttentoonstelling over steensoorten in de Alpen
De stadsmuur
De St. Margarethenkerk met middeleeuws doopvont. Hier begon 8 januari 1526 de disputatie over de reformatie
De eerste Rijnbrug bij Ilanz leidde in de veertiende eeuw het goederen- en personenverkeer over de Lukmanier en andere wegen direct naar de stad. Dit bracht de stad grote welvaart en politieke invloed.
Nicolaus Marie Joseph Chapuy (1790-1858), das Rheintor (La porta dil Rhein). Ilanz 1840.
In 1395 was in Ilanz de eerste aanzet voor de oprichting van de Graue of Obere Bund in 1424. De naam van het kanton Graubünden (gesticht in 1803) is hiervan afgeleid. Vanaf de 15e eeuw was Ilanz, de enige stad in de Graue Bund (ligia grischa), de thuisbasis van de Bundstag, de hoogste vergadering van de drie Bonden, bij toerbeurt met Chur (de Gotteshausbund) en Davos (de Zehngerichtenbund).
Trun, de St. Annakapelle, met de heraldiek van de Graue Bund.
Trun, cuort ligia grischa
De afgevaardigden van de Graue Bund kwamen bijeen in het nabijgelegen Trun. Dit gebouw was ook de rechtbank (cuort ligia grischa) van de Graue Bund. Het huidige gebouw stamt uit de periode 1674-1679. Het is tegenwoordig een museum.
Aan het begin van de 16e eeuw kreeg Ilanz grote betekenis vanwege belangrijke beslissingen voor Graubünden: in 1524 de eerste gezamenlijke grondwet van de Freistaat der Drei Bünde (Vrijstaat van de drie Bonden), de religieuze disputatie in Ilanz in 1526 maakte de weg vrij voor de invoering van de reformatie in Graubünden, gevolgd door de Ilanz-artikelen en in 1526 en 1557 de edicten voor de erkenning van het katholieke en protestantse geloof (gewetensvrijheid) in de Freistaat en in hun onderworpen Italiaans-sprekende gebieden (Bormio, Veltlin, Chivenna).
De naam Ilanz/Glion weerspiegelt de taalkundige situatie in het kanton. Ilanz is een Duitstalige gemeente (ongeveer 70% van de inwoners spreekt Duits, ongeveer 30% Romaans).
Door de fusie in 2012 met twaalf Romaanstalige gemeenten Castrisch, Duvin, Ladir, Luven, Pigniu, Pitasch, Riein, Rueun, Ruschein, Schnaus, Siat en Sevgein is een gemeente met twee officiële talen ontstaan. In het basisonderwijs worden twee talen onderwezen: Sursilvan en Duits.
Het Museum Regiunal Surselva presenteert deze geschiedenis en de cultuur van de regio Surselva.
Bron en verdere informatie: Gemeente Ilanz/Glion; Historisches Lexicon der Schweiz, Martin Bundi, Ilanz/Glion.
Ilanz
Trun, St. Martinskapelle
Erenkerkhof vanaf 1920 naast de St. Annakapelle voor belangrijke persoonlijkheden voor de Romaanse taal en cultuur, onder andere de schilder Alois Carigiet (1902-1985) en de dichter Caspar Muoth (1844-1906)
