Mir rede au Elsassisch, Leymen en Hagenthal-le-Bas
16 januari 2024
Een Zwitserse cartoon symboliseert en relativeert de Röstigraben, het verschil tussen het Frans-en het Duitssprekende deel van het land. Aan de Duitse kant van de Saane bij Freiburg staat een bord met het opschrift: “Hier wird gearbeitet’, aan de Franse kant van de Sarine bij Fribourg staat het bord: : “Ici on parle français”. Aan beide kanten van de rivier staan echter identieke huizen, identiek geklede personen en eten ze Rösti, kortom, het zijn Zwitsers.
Het Elzassische dialect
Dit beeld komt op bij het bord van de gemeente Leymen in de Elzas, in het departement Haut-Rhin: ´Mir rede au Elsassisch´. Dit eeuwenoude Oberrheinalemannische dialect was de spreektaal in deze regio (de Sundgau) van de Bovenrijn (Oberrrhein). Door politieke ontwikkelingen na 1871 is het op de achtergrond geraakt, maar de laatste decennia wordt het weer gekoesterd.
De inwoners van het dorp Rodersdorf (kanton Solothurn) communiceerden eeuwenlang in dit dialect met de bewoners van de Franse dorpen Biederthal, Leymen, Hagental-Le-Bas en Hagental-Le-Haut in de Sundgau.
Cultuurpad
De weg tussen deze Franse en Zwitserse dorpen is dan ook een linguïstisch, historisch en cultureel grenspad (Grenz-Kultur-Weg/Sentier-Culturel-Frontalier). De burcht Landskron op de gekijknamige berg van 530 meter is overal zichtbaar en zelfs de Waggis van de Elzas zijn al generaties goed ingeburgerd in Bazel! (gelukkig bestond Woke toen nog niet. Een Waggi is een Elzassische karikatuur van een boer).
Hagenthal-Le-Haut, Waggis in lokaal restaurant.
In dit landschap van de Jura liggen ook de bronnen van de rivier Birsig en de Strängenbach. De Strängenbach komt uit in de Birsig en de Birsig stroomt door de Elzas en de kantons Solothurn en Basel-Landschaft en mondt uit in de Rijn bij Bazel in kanton Basel-Stadt.
De Strängenbach
De historie van deze dorpen is nauw verbonden met de dynastieën in de naburige Zwitserse kantons en de Habsburgers. De bisschop van Bazel, de graven van Thierstein en Ferrette, de dynastie van Eptingen en daarna Reich von Reichenstein (van de Landskron) waren de belangrijkste grootgrondbezitters.
Het gebied maakte tot 1648 deel uit van het Heilige Roomse Rijk der Duitse Natie en zijn Habsburgse keizers. Frankrijk verwierf de Sundgau bij de vrede van Westfalen 1n 1648.
Hagenthal-Le-Haut
Joodse gemeenschap
De dorpen Hagenthal-le-Bas en Hagenthal-Le-Haut (Elzas) hadden in de achttiende eeuw ook een grote Joodse gemeenschap. De Joodse begraafplaats in Hagenthal-le-Bas is nog in een goede staat. De begraafplaats in Hagenthal-Le-Haut is vervallen en vrijwel verdwenen.
In 1784 telde Hagenthal-le-Bas 356 Joodse inwoners, Hagenthal-Le-Haut 271 inwoners, bijna de helft van de bewoners van deze dorpen. Na de Eerste Wereldoorlog (dus niet vanwege de Duitse bezetting in de Tweede Wereldoorlog) was deze gemeenschap verdwenen.
Alleen de synagoge in de rue de la Synagogue Hagenthal-le-Bas herinnert nog aan deze grote Joodse gemeenschap. De Joodse inwoners van Hagenthal-le-Haut hadden het dorp al voor de Eerste Wereldoorlog verlaten. De synagoge was al in 1903 afgebroken.
Joodse begraafplaats Hagenthal-le-Bas
De reden van de vlucht was de vervolging door de plaatselijke bevolking. In 1789, het jaar van de Franse Revolutie, vond de eerste pogrom plaats. De meeste Joodse inwoners van Hagenthal-le-Bas en Hagenthal-le-Haut vluchtten naar Bazel. In 1848, weer een Frans revolutiejaar, vond een andere pogrom plaats in deze regio.
Leymen
Het dorp Leymen, een paar kilometer verderop, ligt aan de grens met kanton Solothurn. Een Frans-Duitse taalgrens scheidt tegenwoordig deze gebieden, waar tot 1918 het Alemannische dialect de gedeelde spreektaal was.
Niet alleen de beroemde burcht Landskron ligt in de gemeente Leymen. Het dorp herbergt ook twee kapellen. La chapelle (de kapel) des Âmes de purgatoire (Kapelle des Seelen des Fegefeuers) is gesticht in 1928 om pelgrims van en naar Mariastein een tussenstop te bieden.
La chapelle de Heiligenbrunnen is veel ouder en is, volgens de legende, gesticht in de achtste eeuw door de Engelse of Ierse monnik Walburga. Zoals de naam al aangeeft, trof de monnik op deze plaats een waterbron aan, waarmee hij een man van zijn blindheid genas. Op 1 mei vindt jaarlijks een processie plaats voor de heilige Walburga. De huidige kapel stamt uit 1682.
Leymen
Rodersdorf
(Bron en verdere informatie: Office de Tourisme du Sundgau)