De Helvetische Republiek en de Bataafse Republiek
27 september 2022
Nederland
Nederland kende de Bataafse Republiek (1795-1801), die door Napoleon in 1795 is gesticht op basis van de Franse revolutionaire idealen en centralisme.
Deze Republiek lukte wat twee eeuwen tussen tussen zelfstandige provincies niet mogelijk was. De scheiding van de machten, eenheid van rechtsspraak en een Hoge Raad, een nieuw rechtsstelsel, een nationale opzet voor het onderwijs, een gemeenschappelijke munt, nieuwe belastingen, vrijheid van godsdienst en gelijkheid voor de wet (voor mannen).
In 1801 werd deze Republiek vervangen door een Bataafs Gemenebest, waar de oude namen, de oude mannen en de autonomie van de provincies deels weer van kracht werden. In 1806 maakte Napoleon echter een koninkrijk van de Republiek. Het koninkrijk en de Nederlandse eenheidsstaat zijn door het Congres van Wenen in 1814 en 1815 bekrachtigd. In 1848 kreeg Nederland de Grondwet die nog steeds de constitutionele basis van het staatsbestel is.
Zwitserland
In Zwitserland speelde zich een soortgelijk proces af. De Zwitserse confederatie van dertien zelfstandige kantons was in het Verdrag van Westfalen in 1648 erkend.
Ook Zwitserland kende zijn ‘Bataven’, politici en burgers in de kantons en de door de kantons bestuurde en bezette gebieden (Untertanengebiete), die een einde wilden maken aan het machtsmonopolie van de elites en oligarchieën. Maar er was echter ook felle tegenstand in kantons. Dit is een verschil met Nederland.
De Franse revolutie had ook in Zwitserland vele aanhangers. Diverse Franse schrijvers, politici en andere intellectuelen hadden in de decennia vóór de Franse Revolutie hun heil gezocht in Zwitserland of ze hadden hun werken daar laten publiceren. Jean-Jacques Rousseau (1712-1778), Voltaire (1694-1778) en De Montesquieu (1689-1755) zijn slechts enkele voorbeelden.
Na de Franse invasie in 1798 werd op 12 april 1798 de Helvetische Republiek uitgeroepen. Deze republiek was een kopie van de Bataafse Republiek. De belangrijkste uitgangspunten waren het opheffen van de bezette gebieden, centralisatie van het bestuur volgens het Franse model, uniformering van het recht, munten, maten en onderwijs, religieuze gelijkstelling en een democratischer bestuur.
De drie talen, Frans, Italiaans en Duits werden officieel erkend. Door de opsplitsing van oude kantons ontstonden er drie nieuwe kantons (Aargau, Thurgau, Vaud en Tessin) en kwamen er drie bij (Graubünden en St. Gallen). Drie latere kantons werden in de loop van de Franse tijd bij Frankrijk ingelijfd: Valais, Genève en Neuchâtel (als prinsdom van Maarschalk Berthier).
De Helvetische Republiek was geen lang leven beschoren. Eeuwenlange soevereiniteit, de oude strijd tussen liberalen en oude machthebbers, religieuze-, economische en taalkundige tegenstellingen waren niet eenvoudig door een Republiek te vervangen.
Op diverse plaatsten braken opstanden uit tegen het nieuwe bewind en de Franse opzet van de Helvetische Republiek. In 1803 werd deze Republiek vervangen door een nieuwe confederatie van negentien kantons door de Akte van Mediatie (mediationsakte, acte de médiation) van 19 februari 1803. De nieuwe Confederatie ontstond formeel op 15 april 1803.
De naam is ontleend aan de rol van Napoleon. Hij bemiddelde c.q. besloot dat de negentien kantons een deel van hun soevereiniteit terugkregen. Alleen buitenlands beleid, defensie en belastingafdracht waren gecentraliseerd en feitelijk in Franse handen.
Deze Akte is de feitelijke grondslag van de nieuwe Confederatie van tweeëntwintig kantons (met de nieuwe kantons Genève, Valais en Neuchâtel) in 1815 en de Grondwet van 1848.
De Bundesbrief, de overeenkomst tussen 22 Kantons van de confederatie van 7 Augustus 1815. Foto: Wikipedia
Conclusie
De klok van de Napoleontische tijd was in Nederland en Zwitserland niet terug te draaien. Alleen werd Nederland een monarchie en een eenheidsstaat en Zwitserland een Confederatie van soevereine kantons.