Goms, drie passen, gletsjers en Zenden
28 december 2023
De drie Alpenpassen van Goms (kanton Wallis) zijn eeuwenoude verbindingswegen tussen het noorden en zuiden van het land. De Furkapas verbindt kanton Wallis met kanton Uri. Het dorp Gletsch en zijn hotel Glacier, het beroemde (leegstaande) hotel Belvédère, de Astin Martin DB5 van James Bond (Sean Connery) in 1964 en de Rhônegletsjer en zijn Eisgrotte zijn het decor.
Oberwald, het eerste dorp na Gletsch in Goms (gemeente Obergoms) en decor van het Bundeslager met 30 000 Pfadi’s en hun houten stad en tentenkampen in 2022
De Grimselpas (2 164 m.) verbindt kanton Wallis met kanton Bern en wordt bereikt via het Haslital. Drie grote stuwmeren liggen in de nabijheid van de pas: Grimselsee, Räterichsbodensee en de Oberaarsee.
De Grimselpas
De Nufenenpas (2 478 m) is de verbinding tussen kanton Wallis en kanton Tessin.
De regio was al in de oudheid bewoond en na de Romeinen was de Keltische bevolking geromaniseerd met francoprovençaals als voertaal. Goms is afgeleid van het Keltische woord kumbas, wat in Duits Talmulden of vlak dal betekent.
Dit veranderde in de 8e en 9e eeuw met de immigratie van Alemannen vanuit het Haslital. Binnen enkele generaties was Duits de voertaal. Vervolgens zijn deze Duitsprekende bewoners in de 12e – 14e eeuw geëmigreerd. Ze staan bekend als ‘Walser’.
De historie van Goms (Conches in het Frans) toont vanaf de 13e eeuw dezelfde ontwikkeling naar zelfstandigheid en soevereiniteit als in andere delen van Zwitserland.
De bisschop van Sitten (Sion in het Frans) bestuurde aanvankelijk het gebied als wereldlijke heerser. Voogden (Vögte of Viztumen) oefenden in zijn naam de rechtspraak en voerden het bestuur. De Meier beheerden de landgoederen.
Deze plaatsvervangers werden steeds machtiger en zelfstandiger. Naast tal van anders dorpen waren waren Ernen en Münster de belangrijkste plaatsen met een eigen parochiekerk. In de 15e eeuw was Goms een zelfstandige politieke en militaire eenheid met zelfstandige rechtspraak, een van de zeven Zenden.
De Zenden Goms bestond uit diverse zelfstandige gemeenten (communitas) en vele kleine gehuchten. Hun vertegenwoordigers namen in de Walliser Landrat van de zeven Zenden de besluiten. De burgers van de gemeenten kozen hun bestuurders en rechters. De Zeven Zenden van Wallis en de soevereine Republiek Wallis (met Unterwallis vanaf 1476 als Untertanengebiet) bestonden tot 1798 en de Franse tijd.
Goms leverde tot 1734 12 bisschoppen voor het bisdom Sitten en 17 van de 87 afgevaardigden van de Walliser Landrat. Het was dus een belangrijke Zenden. Ook in de Europese politiek speelde het een rol van betekenis.
Bisschop Walter Supersaxo uit Ernen veroverde 1476 Unterwallis op de hertog van Savoy. Bisschop Matthäus Schiner uit Ernen bracht het zelfs tot kardinaal. Het Schinerhaus in Ernen staat er nog steeds.
De stadspaleizen van Obergesteln, het enige ‘stenen dorp’ van Goms, herbouw na de brand van 1867
De 17e en 18e eeuw waren de bloeitijd van Goms. De handel over de drie passen, het leveren van huurlingen aan Europese machthebbers en lokale landbouw en nijverheid brachten welvaart. Tussen 1650 en 1798 werden in het kleine dal meer dan 70 kapellen en kerken in de (laat) barokke stijl gebouwd!
Na de Franse inval en het einde van de politieke zelfstandigheid braken moeilijke economische tijden aan. Door de bouw van de wegen over de Simplonpas (1805), de Gotthard (1836) en de Gotthard spoorwegtunnel (1882) verloren de drie passen hun economische betekenis.
Maar nog was Goms niet verloren, mede dankzij steun en logistieke planning van de nieuwe federale overheid. De Furka-autoweg naar Oberwald is 1861 in gebruik genomen, de weg naar Andermatt (kanton Uri) in 1867. De dienst met de diligence en postkoets Brig-Chur en later de Postauto functioneerde vanaf 1871 en in 1894 was de nieuwe weg over de Grimselpas gereed. De Furka spoorweg is sinds 1915 in gebruik.
De 20e eeuw bracht een verdere ontsluiting van het gebied, met name door militaire verdedigingswerken en luchthavens, de bouw van stuwmeren, de aanleg van de Nufenenweg (1969), de verbrede Grimselweg (1975) en de Furkabasistunnel (1982). Maar of de Grimseltunnel er komt? De plannen en de discussie zijn er in ieder geval!
Het toerisme werd na 1945 bovendien steeds belangrijker. Goms heeft dan ook nogal wat te bieden aan natuur (diverse 3000+pieken, gletsjers, diverse winter-en zomersportmogelijkeden), prachtige dorpen, cultuur, historie en uiteraard de Rhône (in het Duits Rotten benaamd) en de talloze beekjes en watervallen die haar voeden.
Goms bestaat tegenwoordig uit twee gemeenten: Obergoms met de plaatsen Oberwald, Obergesteln en Ulrichen en Goms met de dorpen Münster, Geschinen, Reckingen, Blitzingen, Gluringen, Grafschaft (Selkingen, Biel, Ritzingen), Blitzingen en Niederwald.
(Bron en verdere informatie: Gemeinde Obergoms; Gemeinde Goms; www.goms.ch).
Impressies van Goms
