Het meer van Konstanz, een kosmopolitisch meer
24 december 2021
Het meer van Konstanz (Bodensee) is door de eeuwen heen een belangrijke handelsroute van oost naar west en van zuid naar noord geweest.
De Keltische bewoners hebben als belangrijkste erfgoed een aantal nederzettingen van paaldorp woningen nagelaten. Diverse musea en replica’s van deze dorpen zijn rondom het meer te zien.
De Romeinen hebben vervolgens vanaf 15. v. Chr. de basis gelegd voor de economische, religieuze en stedelijke ontwikkeling van deze regio. De lokale bewoners, de Keltische stammen, werden niet alleen Romeinse burgers, de stichting van steden en nederzettingen, de handel, de scheepvaart en de wijnbouw kwamen tot ontwikkeling.
Na de Romeinse tijd (na de vijfde eeuw) hebben de geromaniseerde Kelten, Alemannen en Franken in een proces van eeuwen de taal en cultuur vorm gegeven.
De Frankische koninkrijken van de Merowingers en Karolingers, Alemannen, het Keizerrijk van Charlemagne (800-843), het Heilige Roomse Rijk, lokale heersers en het Christendom (vanaf de vierde eeuw) zijn bepalend geweest.
In de vierde eeuw, nog tijdens en door de structuren van het Romeinse Rijk, deed het Christendom zijn intrede in deze regio. En hoe. De abdij van St. Gallen, Het klooster van Ittingen, de bisschopsstad Konstanz en het kloostereiland Reichenau verbeelden de innige samenwerking en contacten vanaf de vroege middeleeuwen.
Het beroemde ontwerp (rond 810) voor de abdij van St. Gallen is bijvoorbeeld afkomstig uit van een van de kloosters van Reichenau. Ook lagen landgoederen van de kloosters en latere wereldlijke heersers aan beide kanten van de huidige landsgrenzen van Oostenrijk, Zwitserland en Duitsland.
Zwaben (Schwaben), Habsburg en de de (langzame) ontwikkeling van de Zwitserse Confederatie speelden vanaf de dertiende en veertiende eeuw een belangrijke rol in dit proces.
De kantons Thurgau, St. Gallen en Schaffhausen zijn tegenwoordig de belangrijkste bestuurlijke eenheden aan de Zwitserse kant van het meer. In Duitsland valt deze regio in de Bondsstaat Baden-Württemberg. In het oosten grenst het meer aan Oostenrijk.
De grens tussen Duitsland en Zwitserland, of tussen de EU en Zwitserland, is een (denkbeeldige) lijn dwars door het meer (en de Rijn) heen loopt.
Deze grens heeft het (handels- en personen) verkeer nooit effectief in de weg gestaan, afgezien van de eerste helft van de twintigste eeuw vanwege de politieke situatie en wereldoorlogen.
In de nadagen van de Tweede Wereldoorlog, in mei 1945, na de Duitse capitulatie, heeft een deel van de Duitse schepen op de Bodensee zijn toevlucht gezocht in Zwitserland, een onbelemmerde vaarweg van een paar kilometer. Tevergeefs, want de (Franse) bezetter van Baden-Württemberg vorderde de schepen met succes terug.
Des te betreurenswaardiger is het dat een van de helden van het Duitse verzet George Elser (1903-1945) in de Tweede Wereldoorlog uitgerekend in Konstanz tegen de lamp is gelopen na de door hem beraamde (mislukte) aanslag op de Führer op 9 november 1939 in München. Het (grens) verkeer van personen, goederen, ideeën en cultuur is immers altijd onbelemmerd geweest. George Elser werd deze grens in november 1939 echter noodlottig.
Het meer van Konstanz, met Meersburg, Bregenz, Lindau en Friedrichshafen aan Duitse en Oostenrijkse kant en Kreuzlingen, Romanshorn, Rorschach en Arbon aan Zwitserse kant, is nog steeds het middelpunt van een grenzeloze cultuur, handel, scheepvaart en personenverkeer.
De Rijn ontspringt op het Gotthard-massief en doorkruist het meer al eeuwenlang op weg naar de Noordzee.
De politieke ontwikkelingen, grenspalen en landsgrenzen hebben op deze stroom in de tijd geen invloed gehad. Een rijk geïllustreerde uitgave leidt de lezers door deze regio en haar vele cultuurhistorische schatten, steden en plaatsen.
(Bron: P. Brauns, 101 Orte zum Verweilen und Entdecken, Darmstadt, 2015).