De Reformatie van Ulrich Zwingli in Zürich
19 januari 2022
Vijfhonderd jaar geleden predikte Ulrich Zwingli (1484-1531) zijn religieuze opvattingen vanaf de preekstoel van de Grossmünster in Zürich.
Wat hij in Zürich, Calvijn (1509- 1564) in Genève, Guillaume Farel (1489-1565) in Neuchâtel of Martin Luther (1483-1546) in Duitsland, en andere hervormers in Europa, in gang hebben gezet, wordt tegenwoordig de Reformatie genoemd.
De Reformatie heeft haar stempel gedrukt op Zwitserland en verbindt Zwitserland ook met Europa. Men kan zelfs stellen dat er zonder Reformatie geen Zwitserland zou zijn geweest.
De Reformatie bracht culturen, talen en regio’s samen. Genève, Neuchâtel, Schaffhausen, Bern, Bazel en Zürich, Frans- en Duitstalige kantons vonden elkaar. De Reformatie was meertalig en multicultureel.
De breuk met de katholieke traditie in Zürich kwam in 1522, toen een openbare worstmaaltijd in het bijzijn van Zwingli het vastengebod schond. Zwingli’s steun wekte de woede van paus Hadrianus VI (1459-1523), de eerste en enige Nederlandse paus.
De paus beval het stadsbestuur (der Grosse Rat) deze priester als ketter te verbannen of desnoods op de brandstapel te zetten (De Boheemse hervormer Jan Hus (1370-1415) eindigde zo op voordracht van de paus in 1415 ten tijde van het Concilie van Konstanz 1414-1418) .
Op uitnodiging van de stadsraad van Zürich vond er echter een discussie met Zwingli plaats. Tegen de instructies van de paus in, nam het stadsbestuur het standpunt van Zwingli over en voerde de reformatorische vernieuwingen in.
De Reformatie betekende ook het begin van nieuwe conflicten met de katholieke oppositie in het kanton, met de Duitse hervormer Martin Luther en, op confederaal niveau, met de katholieke kantons in Centraal Zwitserland die trouw bleven aan het oude geloof.
Het kwam tot een breuk tussen Zwingli en Luther. Dit schisma leidde tot de evangelisch-hervormde en de lutherse kerk. In Confederatie van dertien kantons was er ook een confessionele splitsing.
Deze leidden tot (korte) burgeroorlogen tussen katholieke en protestantse kantons, de Kappeleroorlogen in 1529 en 1531, en de Eerste en Tweede Villmergeroorlogen in 1656 en 1712. De laatste (burger)oorlog, de Sonderbundskrieg in 1847, op Zwitserse bodem was mede een religieus conflict.
Deze conflicten hadden weliswaar een religieuze aanleiding, maar economische motieven en de (constitutionele) opzet, rol en functie van de Confederatie speelden echter ook altijd een rol.
Toch heeft de Reformatie niet tot de excessen geleid, zoals elders in Europa (Nederland, Frankrijk, Spaanse inquisitie). De (burger) oorlogen waren van korte duur en compromis en afspraken prevaleerden uiteindelijk.
De kantons Glarus en Appenzell zijn bijzondere voorbeelden. Appenzell besloot zich in 1597 na consultatie van (kiesgerechtigde) burgers te splitsen in een katholiek (Appenzell Innerrhoden) en protestants kanton (Appenzell Ausserrhoden).
Kanton Glarus ging nog verder en accepteerde in een lang proces van discussie beide religies en deelde zelfs de kerken in voor beide geloven.
De afwezigheid van koninklijke en prinselijke structuren en de opzet van de Confederatie van dertien kantons heeft zeker bijgedragen aan deze relatief geweldloze Reformatie, wat overigens niets afdoet aan de individuele scheiding in gemeenschappen.
Ook in Zwitserland was het geloof tot ver in de twintigste eeuw vaak doorslaggevend bij huwelijken, de koop en verkoop van levensmiddelen of de keuze voor scholen en sportclubs.
(Bron en nadere informatie onder andere: www.zhref500.ch; www.zwingli.ch; www.musee-reforme.ch).
