Vals en zijn water, bergen, Therme en natuur
14 september 2024
Lawines, overstromingen en rotsverschuivingen, in het dorp Vals in het Valsertal Valsertal (kanton Graubünden) kunnen ze er al eeuwenlang over meepraten. Een Kroniek (die Lawinechronik) houdt het sinds 1598 nauwkeurig bij.
De overstromingen van 1868 waren zelfs zo ingrijpend dat het hele dorp overwoog naar Amerika te emigreren! Een sneeuwlawine kostte op 20 januari 1951 19 inwoners het leven. Voor inwoners zijn dergelijke gebeurtenissen een ramp.
In het Zwitserse nationale park in Engadin noemt men dergelijke gebeurtenissen echter geen ramp, maar natuurverschijnselen. In dit park wonen namelijk geen mensen en dieren en planten hebben het er al helemaal niet over.
Reeds in de prehistorie deed de natuur van zich spreken. De Flimser Felzsturz is bijvoorbeeld zo’n gebeurtenis van 10 000 jaar geleden. De Rheinschlucht tussen Ilanz en Reichenau is het resultaat, een kunstwerk van de natuur. Toen woonden er echter nog geen mensen in deze omgeving en dus was het geen ramp.
Vals, gelegen in het dal van de Valserberg, bestond toen nog niet. Wel was de Valserberg een verbindingsweg van Ilanz via de Bernardinopas naar Tessin. De eerste (Romaanse) nederzetting ontstond pas in de 11e eeuw. Rond 1300 vestigden zich Walser in het dorp en als snel waren ze in de meerderheid. Het Romaans maakte plaats voor de Walser (Duitstalige) taal, zoals in het naburige Obersaxen.
De Reformatie
De reformatie leidde ook in Vals tot verhitte debatten en enkele geweldsuitbarstingen. De Walser inwoners wilden overwegend katholiek blijven. Dit was mogelijk volgens de Ilanzer Artikel van 1524 en 1526: de inwoners van een gemeente maakten zelf de keuze en niet de overheid, in casu de Graue Bund of de Freistaat der drei Bünde. Vals bleef, zoals de meeste Walser dorpen, katholiek.
De katholieke kerk St. Peter und Paul
Het dorp leefde tot het einde van de 19e eeuw van de landbouw en veeteelt. De handel van vee en landbouwproducten liep alle jaargetijden over de Valserberg naar de Hinterrhein, Bellinzona en Lugano.
Zoals op veel plaatsen in Graubünden en andere delen van Zwitserland veranderden de exploitatie van mineraalbronnen en kuuroorden en de snelle groei van toerisme het leven ingrijpend. De St. Petersbron maakte het dorp wereldberoemd en bedrijven uit andere continenten zijn prominent aanwezig.
Het ‘Kurhaus Therme’ met 60 bedden werd in 1893 in gebruik genomen. De volledig vernieuwde Therme Vals opende op 14 december 1996 de deuren. De opening van een waterkrachtcentrale Zervreila in 1958 en skifaciliteiten in 1975 en 1996 betekenden ook een belangrijke economische impuls. Vals is zelfs een van de hoogstgelegen skigebieden van het kanton.
Vals, rechtsboven het complex ‘Therme Vals’
Een zaak heeft zich echter niet veranderd: het dorp is niet aangesloten op het spoorwegnet. De Postauto of eigen vervoer leiden door het prachtige landschap, waar de tijd heeft stilgestaan en lawines, overstromingen en rotsverschuivingen nog steeds natuurverschijnselen zijn.
(Bron en verdere informatie: Gemeinde Vals; Museum Gandahus)
Impressies van Vals en omgeving
De Brüggastall-Stallgeschichten und die Bibliothek zur glückligen Zukunft
De tuin (der Garten)
De brug en de Valser Rhein
De omgeving
St. Martin
