De Nederlandse kunsttheoreticus en schilder Samuel van Hoogstraten (1627-1687) beschreef het menselijk gezicht in zijn boek ‘Inleyding tot de Hooge Schoole der Schilderkonst’ (1678) als een “spiegel van de geest”.
Ook in de schilderkunst spelen gezichten een belangrijke rol. Zo weerspiegelen de gezichten die in de 17e eeuw in de Nederlanden in individuele portretten werden geschilderd op indrukwekkende wijze vele facetten van de menselijke fysionomie.
Net zoals ze de realiteit van het leven van een afgebeelde persoonlijkheid individueel proberen weer te geven, kunnen ze in combinatie de geschiedenis van een samenleving weergeven.
Het menselijk gelaat werd een thema in de Nederlandse barokschilderkunst, los van de representatieve taak van de portretkunst. Als kenmerkende karakterkoppen met uitgesproken gelaatstrekken werd een nieuw type figuurschildering gevestigd: de tronie, wat hoofd, gezicht of mien betekende.
Oude en jonge mensen in gewone kleren of extravagante kostuums tot aan de zelfrepresentatie van een kunstenaar waren de favoriete onderwerpen, zonder dat de geportretteerden vastzaten aan een bepaalde rol en identiteit.
Tronies dienden kunstenaars als studiehoofden, maar werden ook gemaakt als zelfstandige picturale creaties voor de kunstmarkt. In tegenstelling tot de statusportretten, die als opdrachtwerken de status en rang van de modellen ensceneerden, tonen tronies het spectrum van de menselijke expressie.
Hun nabijheid tot de werkelijkheid en directheid hebben een bijna tijdloze geldigheid, waardoor de deugdzaam geschilderde gezichten ook nu nog aansprekend en actueel zijn.
In de tentoonstelling (Geschichten in Geschichtern. Porträt und Tronie in der niederländischen Kunst)) wordt voor het eerst het onlangs verworven portret van Jacob Backer (1608-1651) van een jongen met een bijl (1645) getoond.
Daaromheen zijn schilderijen gegroepeerd van kunstenaars als Ferdinand Bol, Samuel van Hoogstraten en Jan Lievens, die in complexe samenhang worden gepresenteerd met een uitgelezen selectie historische, genre- en zelfportretten van Rembrandt.