Auteur: Maarten Koning

Zwitserland is, zoals bekend, een viertalig land (Italiaans, Duits, Frans en Reto-Romaans). De overgrote meerderheid is Duitstalig. Er zijn drie minderheden: Frans-, Italiaans- en Romaanstaligen.

Er is echter nog een minderheid, de vierde minderheid. Dit zijn de Italiaanstaligen in het kanton Graubünden, dat officieel drietalig is (Reto-Romaans, Duits en Italiaans).

De Duitstaligen zijn ook hier in de meerderheid (ongeveer 110 000 inwoners). Het Romaans telt tegenwoordig nog ongeveer 60 000 actieve sprekers (van de 190 000 inwoners van het kanton) in een aaneengesloten gebied in het midden, zuiden en zuidoosten van het kanton.

De Italiaanse minderheid van 20 000 personen is verspreid over een versplinterd gebied in het zuiden van het kanton. In vier (ver) uit elkaar liggende dalen (Val Poschiavo/Puschlav, Val Bregaglia/Bergell, Val Mesolcina/Misox en Val Calanca).

De Italiaanstaligen in deze dalen zien zich soms als een Italiaanse minderheid van de Italiaanse minderheid in Tessin. De Italiaanse belangenvereniging in Graubünden (Pro Grigioni Italiano) stelt dat de Italiaanstaligen vergeleken met Tessin ook op federaal niveau in het nadeel zijn, zelfs indien ze de andere talen van het land (Duits en Frans) spreken.

Bovendien is er geen solidariteit tussen de Italiaanstaligen in Tessin (352 000 inwoners) en Graubünden, een Ticinocentrismo.

Overigens is ook de solidariteit tussen de Frans- en Italiaanstaligen, solidarité latine, beperkt. Richtsnoer blijft toch de beheersing van de Duitse taal.

Deze discussie is actueel op federaal en kantonaal vanwege de keuze voor de verplichte tweede taal in het lager en middelbaar onderwijs. Onderwijs is een bevoegdheid van het kanton, maar de federale Grondwet verplicht de federale overheid alle talen van het land te steunen.

De meeste Frans- en Duitstalige scholen kiezen voor Engels als verplichte tweede taal (en niet Frans, Duits respectievelijk Italiaans), maar de meeste Italiaanstalige scholen opteren voor Duits en niet voor Engels. De talenkwestie is een culturele aangelegenheid en ook deze discussie in een klein land als Zwitserland toont waar de grenzen van de Europese integratie liggen.

De vier nationale talen van het land zijn een van de kenmerkende eigenschappen van Zwitserland. Deze meertaligheid is echter grotendeels van territoriale aard. Alleen in de grensregio’s tussen de taalgebieden worden de verschillende talen gelijktijdig gebruikt in de dagelijkse communicatie.

De stad Biel/Bienne onderscheidt zich door wat men “consensuele tweetaligheid” zou kunnen noemen. Frans en Duits hebben dezelfde status; in principe wordt aan geen van beide talen voorrang gegeven en de twee taalgroepen aanvaarden en respecteren de taal van de andere.

In een studie over tweetaligheid in Biel/Bienne en Freiburg/Fribourg werd het naast elkaar bestaan van de twee talen als voorbeeld genoemd.

In het rapport wordt Biel/Bienne beschreven als meer dan een “miniatuur-Zwitserland” . Door de wijze waarop met meertaligheid wordt omgegaan, wordt de stad zelfs gezien als een rolmodel voor het land.

In gesprekken wordt de taal gekozen door de persoon die het eerst spreekt. Of het gesprek nu in het Frans of Duits is, de gesprekspartner past zich aan, zelfs als hij of zij deze taal niet goed spreekt.

Dit gedrag staat sinds de jaren tachtig bekend als het “Model van Biel/Bienne”: Das Bieler Modell, le modèle biennois).

Het Centre Dürrenmatt in Neuchâtel organiseert in samenwerking met Forum Helveticum een tentoonstelling over deze meertaligheid.

(Bron: www.lebendige-traditionen.ch).