De Bourgondische Koninkrijken
27 december 2021
Ook of zelfs Zwitserland, de oudste nog bestaande republiek van Europa, heeft eens koningen gekend. Het gaat niet om de Habsburgers of koningen en keizers van het Heilige Roomse Rijk van de Duitse Natie die tot 1499 een politieke en militaire rol speelden op het huidige Zwitserse grondgebied, maar om de vrijwel vergeten Bourgondische Koninkrijken.
Het eerste Bourgondische koninkrijk
De terminologische historie gaat terug tot het eerste Bourgondische koninkrijk (443-534). Het koninkrijk strekte zich uit van Genève en Bazel tot aan de Rhône-delta.
De Nibelungen. Bron: Wikipedia
Bourgondiërs
De oorsprong van de stam van Bourgondiërs is het (Deense) eiland Bornholm. Van daaruit is deze stam in een proces van eeuwen naar het zuiden afgezakt, zoals andere Germaanse stammen.
Rond 400 vestigden ze zich in de omgeving van Worms. De Romeinen, die toen de linker Rijnoever nog als grens (Limes) hadden, gaven de status van geallieerde (foederatus).
In 436 werden ze vernietigend verslagen door de Hunnen. De Nibelungen sage is gebaseerd op deze gebeurtenissen. Daarna vestigden ze zich in de omgeving van het meer van Genève, waar ze integreerden met de Gallo-Romaanse bevolking.
Koning Sigismund stichtte in 515 de abdij van St. Maurice (huidige kanton Valais). Het is een van de nog oudste functionerende klooster van Europa met het eeuwig durende gebed voor God, de laus perennis.
De Bourgondische stam nam de Gallo-Romaans over en introduceerde niet de Germaanse taal, wat de (Germaanse) Alemannen bij hun vestiging in andere delen van Zwitserland wel deden.
Het Gallo-Romaans werd Franco-provençaals, de basis van het Frans van Franstalig Zwitserland.
Ondanks de val van het Bourgondische koninkrijk in 534 noemden de Frankische veroveraars (Merovingers en later de Karolingers) zich óók koning van Bourgondië (regnum Burgundiae), zo groot was het prestige.
Bourgondië was als staatkundige eenheid een geaccepteerd begrip, dat in latere eeuwen op verschillende gebieden en staatkundige eenheden toepassing zou vinden.
Verdrag van Verdun. Bron: Wikipedia
Verdrag van Verdun
Na het Frankische rijk (534-888) van de Merovingen en Karolingen, leidde de verdeling van de politieke erfenis van het Rijk van Karel de Grote (748-814) in 843 (Verdrag van Verdun) tot een periode van onrust.
De drie zonen van Lodewijk de Vrome (778-840), de zoon van Karel, verdeelden het Rijk. Het gebied van het oude Bourgondische koninkrijk (443-543) werd gegeven aan Lotharius (795-855). Dit Middenrijk omvatte de Lage Landen, de Elzas, Lotharingen, Luxemburg, Zwitserland en Italiaanse.
Het oostelijke deel, geregeerd door Lodewijk de Duitser (804-876) werd, ruwweg, het huidige Duitsland en de kern van het Heilige Roomse Rijk (962-1806) , het westelijke deel, geregeerd door Karel de Stoute (823-877) werd, min of meer, het huidige Frankrijk en het koninkrijk Frankrijk (987-1789).
In de jaren 843, 879 en 887 waren er vier politieke eenheden met de naam Bourgondië, grotendeels gebieden van het oude koninkrijk van Bourgondië (443-534):
het hertogdom Bourgondië in het noordwesten, ruwweg het gebied van het huidige Franse Bourgondië en het latere administratieve centrum van de roemruchte hertogen van Bourgondië van de 14e en 15e eeuw;
het graafschap Bourgogne, de huidige Franche-Comté met als hoofdplaats Besançon;
het koninkrijk Basse-Bourgogne in het zuiden, dat zich uitstrekte van Genève tot aan de Rhône-delta;
het koninkrijk Haute-Bourgogne, dat zich uitstrekte over de huidige kantons Genève, Vaud, Jura en de twee Basler kantons (Basel-Stadt en Basel-Landschaft).
Het hertogdom Bourgondië bleef niet lang bestaan en viel in 1004 in handen van de Franse koning. Het graafschap Bourgondië werd in 933 een deel van het Koninkrijk Arles.
Het Tweede Bourgondische Koninkrijk
In 879 ontstond uit het Koninkrijk van Basse-Bourgogne en het koninkrijk van Arles het Koninkrijk van de Provence (Regnum Provinciae seu Burgundiae of le Royaume de Basse-Bourgogne) met Arles als hoofdstad.
Tien jaar later, in 888, ontstond het Koninkrijk van de Jura of Trans-Jurane Bourgogne (Regnum Iurense of Burgundia Transiurensis) met St. Maurice als hoofdstad. Dit koninkrijk bestond uit Haute-Bourgogne en het Koninkrijk van de Provence.
In 933 ontstond uit de twee koninkrijken le Royaume de Basse-Bourgogne en Trans-Jurane Bourgogne het koninkrijk Regnum Arelatense of le Royaume des Deux Bourgognes (Basse-Bourgogne en Haute-Bourgogne), als gevolg van dynastieke huwelijkspolitiek.
Het koninkrijk strekte zich uit over de huidige kantons Valais, Vaud, Neuchâtel, Genève, Bazel, Savoie, de Dauphiné en de Rhône-delta tot aan Nice. De kroningen vonden plaats in Payerne.
Het koninkrijk was een geografische eenheid, met Zürich in het oosten (dat er net buiten viel), Nice in het zuiden, de rivier de Sâone in het westen en Bazel in het noorden als grens.
Er was een directe verbinding tussen de Rijn en de Rhône, met de belangrijke handelssteden Bazel, Lyon, Genève, Arles en Marseille.
Er was ook een zekere culturele en linguïstische homogeniteit. Niet alleen maakte het oude koninkrijk Bourgondië (443-543) deel uit van dit gebied, ook het culturele erfgoed van het Karolingische Rijk zorgde voor een band.
Bovendien was er de gemeenschappelijke vijand: de opkomst van nieuwe dynastieën: het Heilige Roomse Rijk in het noorden, en de Franse koning in het westen, om nog maar te zwijgen van de invallen van Hongaarse stammen uit het oosten en Saracenen uit het zuiden in de tiende eeuw.
Het bourgondische koninkrijk duurde bijna 150 jaar (888-1032). In 1032 stierf de laatste koning Rudolf III (970-1032) zonder erfgenaam. Het koninkrijk werd opgenomen in het Heilige Roomse Rijk.
De Saane/ La Sarine, de taalgrens. Foto: TES.
De erfenis
Het Franstalige deel van Zwitserland versterkte in deze periode echter haar (taalkundige) identiteit en cultuur. De Frans-Duitse taalgrens in Zwitserland verschoof na 1033 niet noemenswaardig.
Alleen de Bourgondische oorlogen tussen 1474 en 1477 en de bezetting van Franstalig Vaud in 1536 door de grotendeels Franstalige katholieke stad Fribourg (Freiburg) en de Duitstalige protestantse stad Bern leidden tot tweetaligheid en katholicisme of protestantisme in sommige steden en gebieden.
Van een derde Bourgondische koninkrijk is het dankzij de Zwitserse Eidgenossen niet gekomen. Dat is de ironie van de geschiedenis. Zij versloegen de militair oppermachtige en cultureel toonaangevende Bourgondische Hertogen tussen 1474 en 1477, tot grote opluchting van het zieltogende en toen nog machteloze Franse koninkrijk.
Bron: Nowak, J. , Rüdiger, De Bâle à Marseille: l‘ espace bourguignon à l’ époque rodolphienne, Bazel 2019; G. Kreis, die Geschichte der Schweiz (Bazel, 2014); F. Walter, Une histoire de la Suisse, Neuchâtel, 2009).