Democratie in perspectief in Lugano
22 augustus 2022
De 98e conferentie van de Auslandschweizer Organisation (ASO)/Organisation de la Suisse au l’Etrangé (OSE) heeft van 19 tot en met 21 augustus in Lugano (kanton Tessin) plaatsgevonden. Het centrale thema was democratie in het perspectief van Europese en globale ontwikkelingen en de plaats en rol van Zwitserland en Zwitsers in het buitenland in het bijzonder.
De conferentie
Binnen dit kader presenteerden deskundigen uit nationale, kantonale en communale politiek, wetenschap en bestuur hun bevindingen. De onderwerpen waren het functioneren en aanpassen van het Zwitserse democratische systeem, Fake news en democratie, actief en passief kiesrecht voor zestienjarigen en E-voting. Na deze inleidingen was er gelegenheid voor discussie en verdieping in vier workshops met deze thema’s.
Filippo Lombardi, president van de ASO/OSE
Openingstoespraken
Filippo Lombardi, president van de Organisatie, en vertegenwoordigers uit Tessin en enkele maatschappelijke organisaties, openden op 20 augustus de conferentie voor vierhonderd deelnemers uit alle hoeken van de wereld.
De president van de Confederatie Ignatio Cassis benadrukte op 21 augustus in diens toespraak het unieke karakter van de Zwitserse directe democratie, maar ook haar uitdagingen en ontwikkeling.
Na een korte introductie van Europese en globale democratie als staatsbestel vanaf 1800 tot heden, concludeerde hij dat de democratie als staatsvorm tegenwoordig onder druk staat. Reden voor pessimisme op de langere termijn is er volgens hem, ondanks de vele onzekerheden en crises, echter niet.
Hij ziet een proces met ups en downs. Nu is er een periode met meer mensen onder autoritaire of dictatoriale regimes dan in democratische samenlevingen. Liberale democratieën hebben echter een doorslaggevend voordeel: ze zijn in staat tot zelfcorrectie en aanpassingen aan nieuwe omstandigheden.
In de globale wereld en haar grensoverschrijdende problemen zijn multilaterale en Europese samenwerking een noodzaak. Tegelijkertijd blijkt echter dat vele internationale organisaties in een andere tijd zijn opgericht en moeite hebben zich te hervormen en inhoud te geven aan deze samenwerking.
Wat betekent dit voor de democratie in Zwitserland en dus voor de ‘vijfde Schweiz’ ? Ook de Zwitserse democratie is geen goddelijke creatie, maar moet dag voor dag worden onderhouden en aangepast. Ze is niet alleen een democratie voor het volk, maar ook door het volk. Ze is niet alleen een recht, maar het is ook een plicht van de burgers om zorg voor haar te dragen.
Met deze woorden in het achterhoofd presenteerden de experts hun bevindingen en discussieerden de deelnemers over de verschillende onderwerpen.
Zwitsers in het buitenland
Volgens de gegevens van de ASO/OSE wonen rond de 780 000 Zwitsers in het buitenland, waarvan ongeveer 450 000 in landen van de Europese Unie. Het wekt dan ook geen verbazing dat de relatie EU-Zwitserland aan de orde kwam. Vooral het vrije verkeer van Zwitserse burgers in de EU moet worden gewaarborgd volgens de ASO/OSE.
Voor Zwitsers in het buitenland is stemmen per post niet altijd transparant vanwege de afhankelijkheid van lokale en nationale postbedrijven. Bovendien is de samenstelling van emigratie gewijzigd. Tot 1960 emigreerde men vaak voor altijd. Tegenwoordig is het vaak voor een kortere of langere periode. Ieder jaar vertrekken bijvoorbeeld ongeveer 40 000 burgers, terwijl 30 000 burgers terugkeren. E-voting en informatie via internet kan de betrokkenheid van Zwitsers in het buitenland vergroten.
Buitenlanders in Zwitserland
Een Interessant aspect is het verband dat een van de experts legde tussen Zwitsers in het buitenland en buitenlanders in Zwitserland.
Buitenlanders in Zwitserland hebben veelal na twee geen Zwitserse pas en dus geen stemrecht. Daarentegen genieten alle buitenlanders grondrechten. De relativering is dat het burgerrecht en daarmee het actief- en passief stemrecht in Zwitserland al eeuwenlang een communale en kantonale aangelegenheid is.
Het uitgangspunt is dat burgerrecht en politieke rechten door nieuwkomers moet worden verdiend. Ook speelt het grote constitutionele belang en de soevereiniteit van de kantons een grote rol. Eeuwenlang was het kanton de ‘heimat’, de federale overheid en daarmee de Confederatie en haar organen bestaan feitelijk en juridisch pas volwaardig sinds 1848 en dan op een beperkt aantal gebieden.
Alle Zwitserse burgers hebben een gemeentelijk burgerschap, een kantonaal burgerschap en een Zwitsers burgerschap. Zij vormen een onscheidbare eenheid (art. 37 lid 1 federale grondwet). De verwerving van het Zwitserse burgerschap is dus gekoppeld aan de verwerving van het kantonale en gemeentelijke burgerschap. Uiteindelijk zijn het altijd de kantons en het Volk die in een referendum stemmen over wijzigingen in de verwerving van het staatsburgerschap (zie ook de referenda in 1994, 2004 en 2008).
De parallel met het (te) lang uitgestelde vrouwenkiesrecht kwam in dit verband aan de orde. Ook in dit geval is een verwijzing naar de context op haar plaats.
Hoe dan ook, het is een belangrijk, noodzakelijk en actueel aandachtspunt, net zoals e-voting, dat ook (nog niet voorzienbare) risico’s met zich mee brengt, en Fake news en democratie. Over stemrecht voor zestienjarigen moet nog maar eens goed worden nagedacht.
Ariane Rustichelli, directrice van de ASO/OSE
Ariane Rustichelli, directrice van de ASO/OSE, sloot het inhoudelijke deel van de conferentie af met een samenvatting van de bovenstaande discussies. De kantons zijn in Zwitserland vanouds de experimenteertuinen voor (directe) democratie. Wat betreft passief en/of actief stemrecht voor buitenlanders op gemeentelijk en soms kantonaal niveau nemen tot dusverre voornamelijk Franstalige kantons het voortouw. E-voting zal ook eerst in kantons haar toepassing vinden en, als het aan de ASO/OSE ligt, in 2027 op nationaal niveau.
Conclusie
Alles bij elkaar genomen een inspirerende en goed georganiseerde conferentie in een stad die enkele weken geleden nog de Oekraïne-conferentie herbergde en in 1830 de hoofdstad was van het kanton met de meest democratische Grondwet van Zwitserland.
In Locarno in hetzelfde kanton vond van 5 tot 16 oktober 1925 bovendien de nieuwe vredesconferentie tussen Duitsland, Frankrijk. België, het Verenigd Koninkrijk, Italië, Polen en Tsjecho-Slowakije plaats. Het was een conferentie van nieuwe hoop en samenwerking. En met succes, tot oktober 1929.
De afsluitende woorden van de president van de ASO/OSE waren niet alleen tot de vierhonderd aanwezigen gericht, maar aan de meer dan 780 000 Zwitserse burgers in het buitenland. Zij zijn niet alleen ambassadeurs, maar ook actieve deelnemers, inclusief stemmen, in het democratische functioneren van Zwitserland.
Juist hun buitenlandse ervaring kan bijdragen aan het in stand houden en waar nodig aanpassen en verbeteren van het democratische systeem in Zwitserland. En wellicht kan het Zwitserse systeem een inspiratie zijn voor hun nieuwe ‘Heimat’.
Wat in Zwitserland geldt, geldt ook voor Zwitsers in het buitenland: democratie voor het volk, maar ook door het volk. De Zwitserse rode pas oblige, ook in het buitenland.
Reto-Romaans
Een kleine kanttekening: Zwitserland heeft vier officiële talen en het Reto-Romaans kan met een goede reden in ieder geval op een of andere wijze vermeld worden. De Bündner emigranten en remigranten hebben hun plaats in de Zwitserse, Europese en mondiale geschiedenis wel verdiend, al is het alleen al vanwege de culinaire innovaties en de ontwikkeling van (wereldberoemde) hotels, restaurants en cafés. Bovendien is Graubünden als een van de kantons met (voormalige) Landsgemeinden een bakermat van de directe democratie.
Hoewel Romaans vijf dialecten kent, is Rumantsch grischun wellicht een mogelijkheid.
(verdere informatie: https://www.swisscommunity.org)
Impressies van Lugano