Wakkerpreis 2024, Vereniging Birsstadt, Natuur- en Klimaat
7 juli 2024
De Zwitserse vereniging voor erfgoed (Schweizer Heimatschutz) verleent de Wakkerpreis 2024 aan de vereniging (Verein) Birsstadt. De cooperatie tussen de gemeenten Aesch, Arlesheim, Birsfelden, Duggingen, Grellingen, Muttenz, Münchenstein, Pfeffingen en Reinach (kanton Basel-Landschaft) en de gemeente Dornach (kanton Solothurn) laat zien dat uitdagingen in agglomeraties beter kunnen worden opgelost door gemeente- en kantonoverschrijdende samenwerking.
De prijsuitreiking op 22 juni in Arlesheim door Eric Nussbaumer, voorzitter van de Nationalrat
De Birs in de 18e eeuw. Foto von J. Meyer, Staatsarchiv Basel-Landschaft
De Birs en de Nepomukbrücke in Dornach
De Birs bij Birsfelden
De laatste brug voor de monding in de Rijn
De ontwikkeling in de 19 en 20e eeuw heeft het landschap in het Birsdal sterk beïnvloed. In de vallei, die ooit werd gekenmerkt door landbouw, vestigden zich industriële-, dienstverlenende- en handelsbedrijven. De bewoonde gebieden breidden zich sterk uit en auto- en spoorwegen doorkruisten de regio van de Birs.
De Birsvallei ontwikkelde zich zo tot een belangrijk deel van de agglomeratie Bazel. Na 2000 besloten deze gemeenten samen te werken om dit proces in goede banen te leiden.
Pilotprojecten tussen verschillende gemeenten, zoals het “Birspark Landschaft”, benadrukten het potentieel voor meer samenwerking. De oprichting van de vereniging Birsstadt in 2018 creëerde het fundament voor de coördinatie van ruimtelijke ontwikkeling.
In de vereniging worden overkoepelende strategieën op het gebied van landschap, vestiging, mobiliteit en klimaatadaptatie onderhandeld, ontwikkeld, gerealiseerd en aan de buitenwereld gepresenteerd.
De Reinacher Heide en de Widenacker
Samen met de Widenacker is de Reinacher Heide een natuurlijke oase langs de Birs. Er zijn meer dan 600 plantensoorten en talloze diersoorten. In het verleden werd het gebied gekenmerkt door overstromingen van de Birs en de afwisseling tussen natte en droge habitats.
Na de Birs-correctie in de 19e eeuw zakte het grondwaterpeil enkele meters en ontstond er een droog heidelandschap naast een nat uiterwaardenlandschap langs de Birs (Het Forum Würth Arlesheim staat langs de Birs en de huidige tentoonstelling Waldeslust is op enkele meters ‘live’ in the Rheinacher Heide te zien).
Dankzij de instelling van het grondwaterbeschermingsgebied (1932) en het natuurreservaat (1974) konden de Widenacker en het uiterwaardenlandschap met zijn waardevolle flora en fauna zich in het voortdurend groeiende woongebied ontwikkelen: met orchideeënrijke voedselarme weiden, veel zeldzame wilde kruiden, gevarieerd grind- en akkerland, doornige droge struiken evenals koele natte struiken en uiterwaardenbos.
De mens en de bever
De beek maakt deel uit van het territorium van de beverfamilie. Bevers bouwen kleine dammen om het water af te dammen. Het grondwater in deze drinkwaterbeschermingszone mag niet verontreinigd worden door overstromingen van de beek, en bouwen is hier sowieso niet toegestaan. De bever is echter een beschermd dier.
Dit conflict kan worden tegengegaan door buizen langs de beek te leggen om overvloedig water af te voeren Zo kan het waterpeil op een bepaald niveau worden gebracht en kan de bever tegelijkertijd dammen blijven bouwen.
Het beschermen van bomen door gaas is ook onderdeel van dit samenleven van mens en dier.
Buizen tegen overstromingen door dammen van de bever
Gaas tegen de scherpe tanden en knaagwoede van de bever die geen problemen heeft met grote bomen (van een zachte houtsoort)
Swiss Ranger Yannick Bucher
Onder de paraplu van de vereniging wordt het industriële karakter versterkt met behoud van de woonkwaliteit, het architecturale erfgoed gekoesterd en de natuurlijke omgeving in ere hersteld of aangepast aan de omstandigheden.
Primeo Energie Kosmos
Zoals overal in het land wordt er op lokaal, regionaal en federaal niveau buitengewoon veel aandacht besteed aan de relatie, mens, natuur en klimaat. Het bedrijfsleven en initiatieven van burgers spelen hierbij een grote rol, zo ook langs de Birs.
De energieonderneming Primeo Energie faciliteert en financiert bijvoorbeeld Primeo Energie Kosmos, een Erlebnis- en wetenschappelijk centrum voor klimaat en energie.
Conclusie
De verlening van de Wakkerprijs benadrukt vooral het concept van samenleven van mens en natuur. Op microniveau toont de Reinacherheide de cohabitatie van dieren, in dit geval de bever, en de mens. Het project Primeo Energie Kosmos langs de Birs is een van de vele voorbeelden van betrokkenheid en actieve deelname van burgers en bedrijfsleven.
De Birs, bevers, wolven, de Rhône, de Rijn, (rots) lawines, aardbevingen, het komen en gaan van oceanen en gletsjers en klimaatveranderingen zijn niets nieuws op deze planeet.
De mensheid is een nakomertjes die zich echter met name sinds 1800 een dominante plaats op heeft verworven, onder andere met twintig keer zoveel inwoners, gigantische stedelijke gebieden en bewoning en gebruik van tot voor 200 jaar onbewoonde gebieden.
De natuur doet wat ze altijd heeft gedaan en flora en fauna passen zich aan, dat heet evolutie, te beginnen met virussen, bacteriën en microben. Ook Zwitserland zal wellicht valleien en rivierbeddingen weer prijs moeten geven aan de natuur, zoals in Nederland polders weer watergebied (moeten) worden.
In ieder geval toont het relatieve kleine natuurgebied Reinacherheide en andere projecten langs de Birs weer eens te meer de grote inzet en betrokkenheid bij de natuur en het klimaat in Zwitserland aan.
(Bron en verdere informatie: Schweizer Heimatschutz)
