Bisdommen en de linguistische en culturele veelzijdigheid van Zwitserland
3 april 2023
In de eeuwen tussen de (langzame) ontbinding van het Romeinse Rijk (5e eeuw) en opkomst van de grote Monarchieën (vanaf de 10e-13e eeuw) waren de Kerk, abdijen en bisdommen de belangrijkste sociale, economische en politieke instellingen met grote wereldlijke macht in het huidige Zwitserland
Het bisdom was een nieuwe soevereiniteit gebaseerd op een kerkelijk gebied (de (diocese) en (grond) eigendom en wereldlijke, politieke en militaire macht in dit gebied en soms ver daarbuiten.
De bisschop was de hoogste religieuze gezagsdrager met formeel de aartsbisschop van het aartsbisdom en de Paus in Rome als zijn superieuren en met lokale seculiere machthebbers en vorsten als directe concurrent of bondgenoot. De verdeling in bisdommen en hun aartsbisdommen geeft een goede indruk van het rijke culturele erfgoed van Zwitserland.
De abdijen speelden ook een belangrijke rol, omdat de abten door de politieke machthebbers van het Heilige Roomse Rijk werden benoemd.
De eerste bisschop van Bazel zetelde n de Romeinse stad Augusta Raurica, het huidige Augst (huidige kanton Basel-Landschaft). Waarschijnlijk verliet de bisschop deze stad in de vijfde eeuw om veiligheidsredenen (vanwege de invallen van de Alemannen). De heuvel in Bazel, waarop de huidige kathedraal is gebouwd (de inwijding van de Münster, de kathedraal, vond plaats in 1019), bood meer bescherming.
Het bisdom Bazel viel vanaf de middeleeuwen onder het aartsbisdom Besançon, waarmee Franstalige cultuur tot aan de Aare en Bazel doordrong. Het grondgebied van Bazel reikte tot ver in de Elzas en Noordwest Zwitserland. Kleinbasel viel tot 1803 echter onder de bisschop van Konstanz en het aartsbisdom van Mainz.
De bisschop van Bazel, tevens prins in het Heilige Roomse Rijk der Duits Natie, verplaatste vanwege de reformatie in 1529 zijn zetel naar het Franstalige Porrentruy (het huidige kanton Jura). Sinds 1828 is Solothurn de zetel van het bisdom Bazel.
Solothurn
In het kleine boerendorp Arlesheim (het huidige kanton Basel-Landschaft) met toentertijd een paar honderd inwoners hebben de domheren (het kapittel) aan in de jaren 1670-1680 een enorme kathedraal en bijbehorende stadspaleizen gebouwd. Het katholieke Arlesheim lag immers niet ver van Bazel.
De Romeinse stad Aventicum, de hoofdstad van de Helveten, het huidige Avenches in kanton Vaud, was in de zesde eeuw de zetel van de bisschop. Deze was aanvankelijk in Vindinossa, het huidige Windisch (kanton Aargau), gevestigd. Lausanne (Lousonna) werd aan het einde zesde of begin van de zevende eeuw de bisschopsstad.
Het Bisdom Lausanne is in 1536 na de bezetting van het protestante Bern opgeheven. De bisschop vluchtte naar Savoie. Tegenwoordig vormen de kantons Neuchâtel, Fribourg, Genève, Neuchâtel en Laussane het bisdom Lausanne, Genève en Fribourg.
De rode kerk in Neuchâtel, Notre-Dame de l’Assomption, werd in 2008 officieel verheven tot kleine basiliek. Neuchâtel voegde zich bij Lausanne, Genève en Fribourg, die al een kleine basiliek in hetzelfde bisdom hadden.
De kathedraal van Chur
De Kathedraal van Konstanz
Het bisdom Konstanz (tegenwoordig Duitsland) strekte zich tot 1803 ook uit over gebieden in centraal- en noordoost Zwitserland, onder andere tot in Kleinbasel. Het bisdom maakte deel uit van het aartsbisdom Mainz. Het bisdom is in 1821 opgeheven. De bisschop was al in 1527 vanwege de reformatie naar Meerburg gevlucht.
Bisdom Chur
Chur (Curia in het Latijn) is een bisschopsstad uit de Romeinse tijd. De eerste uit bronnen (451) bekende bisschop van Chur droeg de naam Asinio. Chur is een van de oudste bisschopssteden ten noorden van de Alpen. Het bisdom Chur viel tot 843 (Verdrag van Verdun) onder het aartsbisdom Milaan.
In deze periode waren er veel culturele invloeden uit Lombardije en de bisdommen Como en Aquilea. Vanaf 843 viel het bisdom Chur onder het aartsbisdom Mainz. Daarmee vergrootte ook de invloed van de Duitse cultuur.
Vanwege de handelscontanten en en aanwezigheid en zelfs bestuur van Italiaanse gebieden (Chiavenne, Bormio, Veltlina en Tessin) hebben de Italiaanse cultuur, Lombardije, de republiek Venetië en haar Byzantijnse cultuur veel invloed gehad.
Het bisdom heeft de vele politieke omwentelingen en zelfs de Reformatie overleefd, hoewel ook de stad Chur overging naar het Protestantisme, evenals de meeste plaatsen en inwoners van het huidige Graubünden.
In de kanton Valais was de Romeinse stad Forum Claudii Vallensium, het huidige Martigny, de eerste bisschopsstad. In de zesde eeuw vestigde de bisschop zich in Sion/Sitten (Sedunum). Het tweetalige bisdom Sion (Sitten) viel tot 1801 onder het aartsbisdom Tarentaise (Frankrijk). Het bisdom stond in direct contact met Savoie en haar Franstalige cultuur aan de ene kant, en de Duitse cultuur van het Oberwallis aan de andere kant.
Het bisdom Genève maakte deel uit van het aartsbisdom Vienne in Frankrijk. De Provençaalse cultuur en taal hadden daardoor grote invloed in Genève. Isaac is de eerste in schriftelijke bronnen genoemde bisschop in Genève, rond 400. De eerste fundamenten van de kathedraal dateren uit de eerste helft van de vierde eeuw. De archeologische site op locatie biedt een fascinerend overzicht van het begin van dit bisdom en de kathedraal.
Genève is sinds de Reformatie (1536) echter geen bisschopsstad meer. Integendeel, de stad werd de hoofdstad van het calvinisme (een aan de Reformatie gewijd museum in Genève vertelt deze historie).
Het bisdom is in de reformatie in 1536 opgeheven en maakt tegenwoordig deel uit van het bisdom Lausanne, Genève en Fribourg.
1801
Vanaf 1801 vallen de bisdommen van Zwitserland (toen de Helvetische Republiek 1798-1803) direct onder het gezag van het Vaticaan en maken ze geen deel meer uit van een aartsbisdom buiten Zwitserland.
Dit bisdom is pas in 1847 ontstaan. Zijn diocese (de kantons St. Gallen en de beide Appenzeller) hoorde aanvankelijk bij het bisdom Konstanz. De beroemde abdij van St. Gallen bestaat al sinds de zevende eeuw en heeft altijd een belangrijke rol gespeeld in deze regio.
Dit bisdom bestaat sinds 1971 en bestaat uit het kanton Tessin. Na de onafhankelijkheid van Italië in 1884 viel Tessin tot 1971 onder het bisdom Bazel. In 1971 is de eerste bisschop voor de diocese Tessin benoemd, dat daarmee ook feitelijk een zelfstandig bisdom werd.
Conclusie
De bisdommen op Zwitsers grondgebied hebben vanaf de vroege middeleeuwen in direct contact gestaan met diverse talen en culturen. Zwitserland is mede hierdoor een cultureel kruispunt en platform geweest en gebleven.
De zes huidige bisdommen (St. Gallen, Lugano, Sion, Bazel, Chur en Lausanne, Fribourg en Genève) weerspiegelen nog altijd het multiculturele karakter van het land.
(Bronnen: K. Speich, H. Schläpfer, Eglises et Monastères suisses, Zurich 1979; F. Mazel, L, Évêque et le territoire. L´invention médiévale de l´espace (Ve-XIIIe siècle, Paris 2008).