Een nieuwe regering in Europa’s oudste democratie
13 december 2023
Europa’s oudste democratie met algemeen kiesrecht (voor mannen) heeft op 13 december ’s werelds meest stabiele en in samenstelling oudste regering van zeven ministers gekozen. Bovendien is ook de benoemingsprocedure van deze zeven minister nog eens een geval apart.
De bevoegdheden, aantal (zeven) ministers, zittingsduur van de nationale regering (Bundesrat/Conseil fédéral) en de relatie met het parlement (Nationalrat/Conseil national en Ständerat/Conseil d’Etats) en kantons staan expliciet in de Grondwet vermeld.
Benoeming regering
Beide kamers van dit parlement kiezen of bevestigen in een gemeenschappelijke zitting (Vereinigte Bundesversammlung/l’Assemblée fédérale unie) de volgende regeerperiode van iedere minister individueel, waarbij een absolute meerderheid vereist is bij meerdere kandidaten.
Iedere Zwitserse burger kan zich verkiesbaar stellen en is verkiesbaar voor dit ambt. Dit sluit aan bij het Milizsysteem, de directe democratie en de burger als politicus/soeverein, die altijd het laatste (verplicht en facultatief referendum) en soms zelfs het eerste woord (volksinitiatief) heeft.
In de praktijk nomineren de politieke partijen echter de kandidaten voor het ministerschap op basis van de zogenaamde toverformule (Zauberformel/formule magique). Sinds 1959 vormen de vier grootste partijen de regering op basis van een verdeling naar aantal behaalde stemmen bij nationale verkiezingen.
De verdeling is 2.2.2.1 om een zo’n breed mogelijke regering te vormen vanwege de Zwitserse Konkordanzdemocratie van compromissen en overleg met politieke partijen en hun achterban voordat een beslissing wordt genomen.
Tegenwoordig hebben conservatieven (SVP) 2, liberalen (FDP) 2, sociaaldemocraten (SP) 2 en het centrum (Mitte) 1 zetel. Het is een afspiegeling van de uitslagen van nationale verkiezingen, hoewel de opkomst van groene partijen tot een verandering kan leiden.
Een verandering in deze verhoudingen betekent een politieke aardbeving, wat dan ook zelden voorkomt. Nieuwe partijen of opkomst of neergang van bestaande partijen moeten zich gedurende langere tijd bestendigen voordat de politieke samenstelling van de regering wordt aangepast.
De regeringen van de kantons en het bestuur van de gemeentes (altijd maximaal 5-7 personen) worden door het volk op basis van de absolute meerderheid per kandidaat gekozen.
De parlementen in de kantons en gemeenten komen echter, zoals de Nationalrat/Conseil national, tot stand in verkiezingen op basis van evenredige vertegenwoordiging.
Dit is ook een kracht van het systeem: de regering komt tot stand op basis van absolute meerderheid per kandidaat, parlementen op basis van evenredige vertegenwoordiging. Alleen de Ständerat/Conseil d’Etats wordt vanwege het federale principe op basis van de absolute meerderheid per kandidaat gekozen.
De eerste Bundesrat, gekozen op 16 november 1848. Foto: www.admin.ch
In de volksmond wordt de regering ook wel ‘Les sept sages’ genoemd. Dit heeft alles te maken met de benoemingsprocedures en het Zwitserse systeem als zodanig. Een minister word je in Zwitserland niet zomaar, in tegenstelling tot Nederland.
Kwaliteit, integriteit en niveau van de regering zijn in het algemeen gewaarborgd al blijft de keuze voor ministers (politiek) mensenwerk en is niet iedere keuze voor ministers een succes .
Er is voorafgaand aan de nominatie door partijen een uitgebreid en decentraal selectieproces, waarbij diverse criteria een rol spelen. Uiteindelijk beslist het partijbestuur wie voor nominatie in aanmerking komen, meestal 1 tot maximaal drie personen.
Zij proberen vervolgens de absolute meerderheid in het parlement te krijgen. Deze procedure in het parlement is precies voorgeschreven met een aantal stemrondes tot een kandidaat de absolute meerderheid heeft van de 246 stemmen in het verenigde parlement.
De stemming voor een nieuwe regering in de verenigde zitting van het parlement. Foto: www.admin.ch
De zeven ministers (de regering) worden voor een periode van 4 jaar gekozen. Het parlement kan ze (of de regering) niet voortijdig het vertrouwen ontzeggen, de regering kan daarentegen het parlement niet voortijdig ontbinden. Ministers kunnen, uiteraard, wel vrijwillig opstappen of, wat zelden voorkomt, overlijden in deze periode. Het parlement benoemt dan een nieuwe minister van dezelfde partij volgens dezelfde procedure.
13 December 2023
Op 13 december heeft het parlement na de nieuwe verkiezingen voor het nationale parlement van 22 oktober 2023 een regering gekozen respectievelijk herbevestigd.
Vanwege het aftreden van een minister van de sociaaldemocraten is een nieuwe minister van de sociaaldemocraten benoemd. De keuze viel op de kandidaat uit kanton Basel-stadt. De overige zes ministers zijn herbenoemd voor een periode van vier jaar, eveneens volgens de verdeling van de toverformule.
Rathaus Basel, 13 december 2023
Het kanton Basel-Stadt (tot 1833 kanton Basel) heeft sinds 1848, afgezien van twee ministers, geen vertegenwoordigers in de federale regering gehad, ondanks haar grote economische en strategisch belang.
De prominente politieke rol van het kanton speelde zich af in 1648 bij de Vrede van Westfalen en in het Directorium van de Helvetische Republiek (1798-1803). Johann Wettstein (1594-1666) speelde een belangrijke rol in de (formele) erkenning van de Zwitserse Confederatie (Eidgenossenschaft van 13 kantons) als soeverein land in de Vrede van Westfalen in 1648 (voor Nederland de Vrede van Münster)
Peter Ochs (1752-1821) was lid van het naar Frans voorbeeld gestichte Directorium ten tijde van de Helvetische Republiek (1798-1803).
Peter Ochs (1752-1821), 1799. onbekende kunstenaar. Lid van het Directorium van de Helvetische Republiek (1798-1803), in zekere zin een voorloper van de huidige regering. Foto: Wikipedia
Hoewel de partijen kandidaten nomineren, is het parlement vrij in zijn keuze. Het komt voor dat ‘outsiders’(die niet door de partij naar voren zijn geschoven) de meeste stemmen halen in plaats van de ‘partijsoldaten’. Ook een kandidaat van een groene partij probeerde op 13 december, tevergeefs, de meeste stemmen te halen. De huidige verdeling van de Toverformule is (nog) intact.
Het aantal behaalde stemmen bij herbevestiging is wel een soort rapportcijfer. Hoe meer stemmen, des te tevredener het parlement over het functioneren is.
Na de bevestiging van de nieuwe regering, die dus grotendeels de oude regering is, vindt de verdeling van de ministerposten naar een van de zeven departementen plaats. Dit is een zaak van de zeven leden van de regering.
Het parlement heeft overigens op 13 december ook de jaarlijkse roterende ‘president’ gekozen en een nieuwe Bundeskanzler, zeg maar de secretaris-generaal of de kabinetschef van de regering, niet te verwarren met het Duitse begrip.
Conclusie
Deze vereenvoudigde weergave van de keuze en benoeming van een nieuwe regering gaat niet in op de ‘politieke spelletjes’ tussen en in politieke partijen die ook in Zwitserland een belangrijke rol spelen.
De grondwettelijke fundamenten (aantal van 7 ministers en ministeries/departementen, Collegialiteitspincipe (Kollegialitäts- en Departementalprinzip) het ongeschreven parlementaire recht (Zauberformel en Konkordanzprinzip) en de federale inrichting van het land zijn echter, vooralsnog, waarborgen voor goed bestuur en geschikte ministers, transparantie en steun van de burgers.
Het andere belangrijke principe, de collegialiteit, is met de heterogene regering (onder andere wat betreft taal, kanton, ideologie) van dit heterogene land niet altijd vanzelfsprekend en staat soms onder spanning. De directe democratie en het streven naar compromis en overleg zijn echter een goede uitlaatklep om maatschappelijke discussies en politieke onenigheid in de regering een plaats te geven.
Vanwege het principe van collegialiteit spreken ministers naar buiten met één stem. Dit neemt onenigheid echter niet weg. Het komt dan ook regelmatig voor dat een partij of achterban van een minister een referendum organiseert tegen een besluit of wet van de regering en de eigen minister. Ook kan een volksinitiatief indruisen tegen beleid van de regering en de eigen minister. Deze hebben dan echter weer de mogelijkheid met een alternatief initiatief te komen.
De polarisering houdt geen halt bij de Zwitserse grens, maar de fundamenten van het systeem zijn, vooralsnog, een waarborg voor communicatie en betrokkenheid met burgers en bedrijfsleven, stabiliteit en goed bestuur.
Het systeem kent echter ook zijn zwakke kanten. Het duurt lang voordat nieuwe partijen, zoals groene partijen, een plaats in de regering krijgen. Bovendien is het aantal van 7 ministeries gebaseerd op de situatie in 1848. De discussies over hervorming spitsen zich dan ook toe op uitbreiding van het aantal ministers en departementen.
Het principe en de uitgangspunten van het functioneren van de regering en de benoeming van ministers staan echter niet ter discussie. De opstellers van de unieke Grondwet van 1848 zijn dan ook de echte ‘sages’.
De Helvetische Republiek (1798-1803). Het Directorium was een van de inspiratiebronnen voor de regering in de Grondwet van 1848.
Ze baseerden zich onder andere op de bestuurspraktijk in de kantons van voor 1798 en in de Regeneratie (1830), het Directorium (1795-1799) van de Franse Revolutie en in de Helvetische Republiek (1798-1803).
Het typeert Zwitserland. Een innovatief en open land, dat echter het oude met het nieuwe combineert zonder waardevol erfgoed bij het grofvuil te zetten. Megalomane ambities en politieke verbeelding hebben, vooralsnog, geen plaats in de Zwitserse (directe) democratie en het staatsbestel.
“Karl Deutsch points to a specific pressure on the competitiveness of key industries. A country that cannot change without losing its essential identity may be in danger of future instability and even lose its existence. The solution to the problem, according to Karl Deutsch, lies in accommodating change while maintaining essential parts of the identity” Bern 1976).
(Bron: A. Vattel, der Bundesrat, Zürich. 2020; G. Malinverni, M. Hottelier, M. Hertig Randall, A. Flückiger, Droit constitutionnel suisse, Volume I, L’Etat, Bern 2021).