Innovatie langs de Lorze
10 februari 2022
De Lorze is de belangrijkste rivier in het kanton Zug. De bron is het Ägerimeer (Ägerisee). Dit bergmeer ligt op 724 meter hoogte en is vooral bekend vanwege de slag bij Morgarten in 1315.
De Lorze stroomt via de Lorzekloof, de Lorzentobel, in het meer van Zug (Zuger See). Ze verlaat dit meer bij Cham en stroomt vervolgens door het schilderachtige Lorzedal bij het dorp Maschwanden in de Reuss.
De Lorze, links, splitst zich bij Maschwanden van de Reuss. Foto: TES.
Voordat ze opgaat in de Reuss, heeft ze echter haar industriële sporen nagelaten en verdiend. Het gebruik van water voor het aandrijven van molens, waterkrachtcentrales en papierfabrieken in het Lorzedal kent een lange geschiedenis.
De graanmolen bij Cham, de Untermühle, komt al in 1309 in documenten voor. Papiermolens kwamen in gebruik in de vijftiende en zestiende. De papierfabriek van Cham bestaat sinds 1687 en moderniseerde in 1798 met de ingebruikname van de papiermachine, een Franse uitvinding. Dit maakte de papiermolen overbodig. De fabriek werd een multinational die tegenwoordig jaarlijks 100 000 ton hoogwaardig papier produceert, waarvan 80% bestemd is voor de export.
Ook op andere locaties aan de oevers van de Lorze, onder andere in Hagendorn en bij het klooster Frauenthal, is in de middeleeuwen al sprake van molens. Deze molens stonden met name ten dienste van smederijen en de weef- en spinindustrie.
De grootste industriële ontwikkeling vond echter plaats in de negentiende en eerste helft van de twintigste eeuw door de bouw van de drie waterkrachtcentrales aan de Lorze.
Deze waterkrachtcentrales voor de opwekking van elektriciteit bij Cham, Frauenthal en Hagendorn functioneren nog steeds en zijn, met behoud van hun monumentale kenmerken, gemoderniseerd met de nieuwste technieken en milieueisen, onder andere vistrappen.
De drie waterkrachtcentrales (beheerd door de Wasserwerke Zug, WWG) zijn niet zozeer vanwege hun grote omvang bekend, al produceren ze jaarlijks 6.5 gigawatturen. Ze waren in 1935 de meest innovatieve en moderne centrales van Zwitserland en Europa met generatoren van de firma Brown Boveri (het huidige ABB) uit Aarau.
Bovendien was de locatie in Hagendorn op een ander gebied zijn tijd ver vooruit. In 1866 bouwde de spinnerij- en weverijfabriek langs de oevers van de Lorze woningen voor haar arbeiders, bijna een halve eeuw voor de beroemde Bauhaus- of Batadorpen in andere landen.
Deze huizen, zogenaamde Kosthäuser, boden de arbeiders en hun families onderdak en een vaste woonplaats tegen lage huur. De fabriekseigenaren hadden ook hun belang. De arbeiders hadden een stabiele woonomgeving en bleven vaak in dienst. Dit kwam de productiviteit ten goede. Wie vertrok, moest immers ook zijn huur opzeggen. Dit concept en de fraaie woningen bestaan nog steeds, alleen is de papierfabriek van Cham tegenwoordig de eigenaar.
Van deze industriële en sociale geschiedenis heeft de wandelaar in de Reussebene langs de oevers van de Stille Reus, bij het natuurgebied Rotterschwil en de Flachsee bij Unterlunkhofen (kanton Aargau) nog geen benul.
Het dorp Rotterschwil leefde eeuwen van de landbouw en moest haar karige opbrengsten ook nog eens deels afstaan aan de kloosters Muri en Hermetschwil. Pas na de aftakking van de Lorze bij Maschwanden (kanton Zug) begint de industriële ontwikkeling in het Lorzedal.
De Maschwander Allmend en het natuurgebied Rüssspitz, gelegen tussen de rivieren Reuss en Lorze, vormen een van de laatste grote graslandvlaktes in het Zwitserse Mittelland. Het gebied wordt gekenmerkt door brede, aaneengesloten vochtige weiden met vrijstaande wilgen en een uiterwaardenbos. Het is deel van het Zürcher Reusstal, een natuurgebied dat aansluit bij het Aargauer Reusstal.
De Rigi, de Pilatus en andere besneeuwde Alpentoppen zijn de stille getuigen van deze ontwikkeling in de stroom van de Lorze in de tijd.
De Zwitserse Alpen Club
De Zwitserse Alpen Club (Schweizer Alpen Club, SAC/Club Alpin Suisse, CAS) organiseert regelmatig wandeltochten in deze omgeving (en elders) in het land.
Hoewel de naam anders doet vermoeden, organiseert de SAC niet alleen skitochten, bergbeklimmingen en andere sporten in het hooggebergte en de Alpen, maar ook (wandel) activiteiten in andere regio’s.
(Meer informatie: www.sac-cas.ch).