Een stad, dorp of Flecken, de historie van Stans

6 juli 2024

Is Stans, hoofdplaats (Hauptort) van Kanton Nidwalden, een dorp (Ort), ‘Flecken’ of toch een stadje? Evenals de andere ‘Hauptorte’ van kantons in de Urschweiz (en de beide Appenzeller) heeft Stans het aanzien van een stad. Monumentale panden, kolossale kerken, grote kloostercomplexen en andere (publieke) gebouwen beheersen het straatbeeld.

De St. Peter und Paul (1647) is een vroegbarokke kerk met een Romaanse klokkentoren (12^e eeuw) aan het plein

Deze vraag is net zo gecompliceerd als de ontstaansgeschiedenis van de kantons Obwalden, Nidwalden en Unterwalden. De naam Unterwalden (‘in het ‘Wald’) gelegen is in ieder geval het eerst aangetroffen in documenten. Koning Rudolf van Habsburg (1218-1291) verwierf dit gebied van de kloosters Murbach, Engelberg en Beromünster.

Het Beinhaus naast de kerk

In de regio Unterwalden kwamen na 1330 en de vorming van de eerste Eidgenossenschaft twee Orte tot ontwikkeling: Obwalden met als belangrijkste plaats Sarnen, en Nidwalden met Stans als regionaal centrum.

Deze splitsing zette zich later ook door in de Eidgenossenschaft. Obwalden en Nidwalden hadden lange tijd een gedeelde stem in de Tagsatzung (Obwalden tweederde en Nidwalden eenderde van de stem) en later tot 1798 samen maar één stem die roteerde. Met de groeiende identiteit en belangen van beide kantons leverde dat soms onenigheid op.

Stans in de 17e eeuw. Anoniem schilderij in de kerk van het klooster St. Klara

In de Helvetische Republiek (1798-1803) kwam het kanton Unterwalden weer tot een (kort) leven. Stans was de hoofdstad. Vanaf 1803 tot 1999 waren er twee halfkantons: Obwalden en Nidwalden, met ieder maar één stem in de Ständerat (evenals de twee Basler kantons en de twee Apppenzeller).

Sinds de grondwetswijzing van 1999 (van kracht per 1 januari 2000) zijn de halfkantons formeel kantons, maar met dezelfde stemmen in de Ständerat.

Maar waarom is Stans formeel geen stad, terwijl, bijvoorbeeld, Fürstenau (kanton Graubünden) dit wel is? Stans had wel andere relevante privileges van een stad, zoals markrtecht en jurisdictie.

Stans

Stans had echter geen stadsmuur in de middeleeuwen en daarom is het naar middeleeuws recht ook geen stad. Vanwege de aanwezigheid van andere privileges is het ook geen dorp, maar eerder een zogenaamd ‘Flecken’.

Deze juridische haarkloverij doet niets af aan het belang van deze ‘Flecken’ en Hauptort Nidwalden (en Obwalden) in de ontwikkeling van de Eidgenossenschaft, te beginnen uiteraard met 1291 (Rütli), 1309 (nieuwe privileges: eigen jurisdictie) en 1315 (Morgarten en nieuwe alliantie (Bundesbrief van 1315) met Schwyz en Uri).

Stans

Niet alleen de monumentale (religieuze) gebouwen, maar ook belangrijke verdragen geven Stans allure. De Stanser Verkommnis van 22 december 1481 was een nieuwe mijlpaal in de ontwikkeling van de Eidgenossenschaft.

Het Winkelriedmonument, de barokke stadspaleizen, het Rathaus, de Rosenburg(13^e eeuw), het oude en nieuwe Zeughaus, het Winkelriedhaus (15^e eeuw, het (voormalige) Kapucijnerklooster (1583) en het (voormalige) vrouwenklooster St. Klara (1618) complementeren de stedelijke indruk van deze ‘Flecken’.

(Bron en verdere informatie: Gemeinde Stans)

Het voormalige Kapucijnenklooster (Culinarium Alpinum)

Het voormalige klooster St. Klara en de kloosterkerk (Kapuzinerinnenkloster)

Altaarstuk, 17e eeuw

Relieken

De heilige Prostor (boven) en in lijkwade tenue in een afwisselende projectie!

Schilderij 17e eeuw (anoniem) in een ontvangstzaal, links de Franse koning, rechts (waarschijnlijk) de soldaten Ursus, Victor en Mauritius, in het midden heiligen en andere religieuze persoonlijkheden