Arosa, Lenzerheide en Tschiertschen
4 augustus 2023
De oude bisschopsstad Chur ligt dicht bij Reichenau, waar de Hinterrhein en de Vorderrhein verdergaan als de Alpenrhein in het Rheintal tot aan het meer van Konstanz (Bodensee). Chur is ook het verkeersknooppunt voor de richting Arosa, Lenzerheide, Disentis/Mustér en het mooiste dorp van Zwitserland en Liechtenstein: Tschiertschen.
Chur vanaf de weg naar Arosa
Arosa en het Schanfiggdal
De eerste schriftelijke aanduiding van Schanfigg is Scanavico in het jaar 765. De dorpen Lüen (1084), Castiel (1132), St. Peter (831), Pagig (1160) en Calfeisen (1156) zijn ook oude dorpen, waar tot de zestiende eeuw Romaans de voertaal was.
Vanuit Davos, een Walserdorp, immigreerden in de 13e en 14e eeuw Walser over de Strelapas naar het Schanliggdal. Ze stichtten onder andere Arosa en Langwies.
Door het uitsterven van lokale adellijke heersers (in 1338 de Freiherren von Vaz en in 1436 de graven van Toggenburg) ontwikkelden zich ook in dit onherbergzame gebied autonome Gerichtsgemeinden.
Dorpen in het Schanfiggdal
Arosa en de andere dorpen maakten deel uit van de Gerichtsgemeinde Davos (ook een Walserdorp), de hoofdstad van de Zehngerichtenbund (1436). Langwies was zelf een Gerichtsgemeinde. St. Peter maakte deel uit van de Gerichtsgemeinde (Ausser)Schanfigg, maar was wel de locatie van de Landsgemeinde van het dal Schanfigg.
De Zehngerichtenbund sloot in 1450 een verdrag met de Gotteshausbund (1367) en in 1470 met de Graue of Obere Bund (1395). De Gerichtsgemeinden bleven echter autonoom (afgezien van de formele status van onderdeel van het Heilige Roomse Rijk tot 1648 en de Vrede van Westfalen) tot hun opheffing in 1798.
Afgezien van de reformatie vanaf 1530 en de verwoestingen in 1622 ten tijde van de Bünder Wirren (1619-1639) veranderde er politiek, sociaal en economisch weinig in het overwegend arme agrarische bestaan van de meeste inwoners.
Dan volgen de Franse bezetting in 1798, de opheffing van de Freistaat der Drei Bünde, de oprichting van achtereenvolgens de Helvetische Republiek (1798-1803), de Confederatie (Mediationsakte) en oprichting kanton Graubünden (1803-1813), de nieuwe Confederatie in 1815 en tenslotte de Nieuwe Grondwet van 1848.
Arosa (met dan slechts 56 inwoners) wordt in 1851 een zelfstandige gemeente. Het toerisme veranderde Arosa echter in de daaropvolgende decennia. Het dorp ontwikkelde zich tot een bekend wintersport- en toeristenoord.
Arosa tegenwoordig
Het eerste hotel opende zijn deuren in 1877, in 1888 gevolgd door het eerste sanatorium. De verkeersweg Chur-Arosa kwam in 1890 gereed. Deze weg was echter pas vanaf 1925 toegankelijk voor auto’s, want het kanton verbood auto’s tot 1925.
Langwies viaduct
Sinds 1914 rijdt de trein tussen Chur en Arosa met een 264 lang en 62 hoog viaduct bij Langwies. De Rhätische Bahn exploiteert deze spoorweg met een stijging van 593 tot 1738 meter in nog geen uur! Arosa had door deze ontwikkelingen ruim 3 300 inwoners in 1930, vijftig keer zoveel als een halve eeuw daarvoor!
De tocht van Chur nar Arosa door het Chanfiggdal, met de auto, trein, fiets, motor of te voet, is in alle jaargetijden de moete waard. De andere dorpen hebben weliswaar veel minder van het toerisme geprofiteerd, maar voor het behoud van de eveneens eeuwenoude gebouwen is dat juist een zegen. Tegenwoordig zijn de dorpen in het dal ondergebracht in de gemeente Arosa.
Het Schanfiggdal
Chur vanaf de weg naar Lenzerheide
Lenzerheide, Malix en Churwalden
Lenzerheide kent een soortgelijke historie als Arosa. Een klein Walserdorp op de route naar Tiefencastel. Vanaf het midden van de negentiende eeuw veranderde ook hier het toerisme het leven en aanzien van het dorp.
Lenzerheide
Heidimeer bij Lenzerheide
De route naar Lenzerheide is in cultureel-historisch opzicht echter interessanter. De Walser vestigden zich ook hier in de 13e en 14e eeuw. Het oude klooster (9e eeuw) en het Abthaus (15e eeuw) in Churwalden, de ruïne van de burcht (rond 1150) van de Freiherren von Vaz in Malix of voorbij Lenzerheide de Val/Obervaz zijn enkele hoogtepunten.
Ruïne van de burcht bij Malix
Klooster Churwalden
Klooster en Abtshaus Churwalden. Johann Rudolf Rahn (1841-1912), rechts het abtshuis, tekening rond 1900. Zentralbibliothek Zürich, Graphische Sammlung und Fotoarchiv
Tschiertschen, Pagguss en Praden
De weg naar Lenzerheide heeft echter nog een ander geheim. De afslag naar het dorp Tschiertschen is de weg naar ‘het mooiste dorp van Zwitserland’. Aan de Pagguss-schlucht staat in het dorp Pagguss bovendien de EHL Hotelfachschule.
EHL Hotelfachschule.
Pagguss-Schlucht
Tschiertschen is onder andere bekend vanwege de romaans-gotische kerk uit de veertiende eeuw. Het dorp maakte deel uit van het bisdom Chur. Het naburige dorp Praden deelde lange tijd de kerk en begraafplaats met Tschiertschen, maar politiek hoorde Praden bij de Gerichtsgemeinde Langwies en Tschiertschen bij de Gerichtsgemeinde Churwalden van de Zehngerichtenbund.
Tschiertschen
Daarmee eindigt de historie van Praden en Tschiertschen echter niet. De reformatie vond plaats in 1540, uiteraard na stemming onder burgers, de pastoor mocht bovendien tot zijn dood aanblijven, pas daarna werd een predikant benoemd! De twee dorpen vielen onder verschillende rechtbanken in Langwies en Churwalden, maar deelden de kerk en begraafplaats in Tschiertschen.
Door een pestepidemie in 1627 vluchtte een deel van de elite van Chur in 1629 naar het geïsoleerde Tschiertschen. De slachtoffers van de pest in Praden werden echter ook in Tschiertschen begraven. Dat wilden de vluchtelingen uit Chur verhinderen vanwege besmettingsgevaar.
Praden
Praden bouwde met geld van inwoners van Chur rond 1630 een eigen kerk en kerkhof. Tschiertschen accepteerde dit om financiele redenen niet. Praden deelde immers niet meer in de kosten van de kerk in Tschiertschen. Zo ontstond een rechtsstrijd met rechtbanken Langwies en Churwalden, een hoogste instantie in Davos en een arbitragecommissie in Chur.
De juridische procedures duurden tot 1762. Dan besluit de rechter in een laatste oordeel dat ieder huishouden in Praden aan de pastorie in Tschiertschen jaarlijks een Füederli (een stuk brandhout) moet afleveren. Feit is in ieder geval dat beide kerken er nog steeds staan, een zelfs in het ‘mooiste dorp van Zwitserland’.
(Bron:Arosa und Lenzerheide; M. Domann, G. Jäger, Die Kirche von Tschiertschen, Tschiertschen, 2014)
