De Basler Fasnacht
7 maart 2023
De oude bisschopsstad Bazel kende al een traditie van Fasnacht (carnaval in andere landen, carneval in Franstalig Zwitserland) voordat het kanton in 1501 toetrad tot de Eidgenossenschaft of Konfederatie van kantons.
De Schwabenkrieg (of de Engadinerkrieg, al naar gelang het perspectief) in 1499 was het beslissende moment voor het dan nog katholieke Bazel. De machtige prinsbisschop en zijn adellijke Domheren waren echter nauw gelieerd aan het Heilige Roomse Rijk en zijn (Habsburgse) elite en keizers.
Protestantisme
De reformatie in de jaren 1527-1529 maakte echter een einde aan hun aanwezigheid en introduceerde het protestante geloof. Het protestantisme verdroeg zich echter slecht met een katholiek volksfeest met losbandig gedrag en zedeloosheid. Een verbod in 1546 werd echter genegeerd en de Fasnacht (vroeger heette het festijn Fastnacht, met een verwijzing naar de katholieke vastentijd) verdween letterlijk en figuurlijk niet van het toneel.
De Schutterijen
De traditie van de Basler Fasnacht kwam dan ook niet alleen voort uit de katholieke religie en de vastentijd. Ze viel ook samen met de schutterijen van de stad. Ze moesten rust en orde bewaren en ze presenteerden op maandag in de vroege morgenuren hun wapens.
Wie ook weer door de stad marcheert,is Julius Caesar met zijn legioen, onder het spandoek Ave Caesar!
Ze marcheerden in optochten door de stad onder begeleiding van tamboerijnen, piccolo’s en marsmuziek met maskerades, diners, en (veel) drank na afloop. Dit militaire facet konden zelfs protestante dogmatici niet negeren. De Basler Fasnacht bleef bestaan en ontleent aan deze achtergrond zelfs haar unieke karakter.
De huidige Fasnacht
Maandag, 27 februari, 03.59
De Morgestraich 04.00
27 februari, vanaf 04.00
Fasnacht, inclusief de Vorfasnacht, heeft in de loop der eeuwen vele veranderingen ondergaan. De huidige Fasnacht ontwikkelde zich met name vanaf het einde van de Eerste Wereldoorlog (1914-1918). De cliques (door het Fasnachts-Comité erkende verenigingen en organisaties, ongeveer 435 tegenwoordig) en hun laternen, larven (maskers) en hun attributen en wagens voor het Cortège, de Guggengroepen (met blaasinstrumenten, verenigd in de Dachorganisation von Basler Guggen-Instrumenten vooral na 1945), Schnitzelbänke (verenigd in het Schnitzelbank-Comité) en hun (milde) satire en niet geregistreerde individuen of groepen zijn de acteurs van de Fasnacht.
Elisabethenkirche, de Schnitzelbänklerinnen
en de Schnitzelbänkler
UNESCO-Werelderfgoed
Welke kwaliteiten hebben deze ‘protestante’ Fasnacht tot UNESCO-Werelderfgoed gemaakt? Afgezien van de hechte maatschappelijke, sociale en familiale structuren en verbanden die aan dit evenement ten grondslag liggen, zijn de bijna onuitputtelijke creativiteit, muzikaliteit, processie-achtige, bijna plechtige maar desalniettemin vrolijke en uitgelaten sfeer doorslaggevend. Ondanks propvolle straten en nauwe steegjes vinden deelnemers en bezoekers zonder problemen en (noemenswaardige) incidenten hun weg.
De eeuwenoude traditie van de schutterijen vindt tegenwoordig haar weerslag in de optochten, discipline, marsmuziek met tamboerijnen en piccolo’s door de stad. De ingetogen, humoristische en (meestal) milde satire van de cliques en de Schnitzelbänkler verwoordt actuele lokale, nationale en globale thema’s. Dit jaar lag de nadruk op klimaat, energie, gender, Woke, FIFA en, uiteraard, (lokale) politiek.
Toneel en muziek in de openbare ruimte
Fasnacht is kunst, toneel, muziek en satire in de openbare ruimte, op straat en pleinen, in cafés, restaurants, theaters en andere gelegenheden. Dit komt ook tot uiting in de scheiding tussen de acteurs (de Fasnächtler en Fasnächtlerinnen) en het publiek, de toeschouwers. Het publiek neemt geen deel aan de uitvoeringen, maar is uitsluitend een (welkome) toeschouwer. Dit is niet anders in een theater of concertgebouw.
De vrije kunst
Zelfcensuur is niet aan dit evenement besteed. Bij Fasnacht geldt nog het uitgangspunt van de eigen verantwoording, grenzen van goede smaak en context en niet de perceptie en (willekeurige) voorschriften van anderen en actievoerders.
Drümmeli, Schnitzelbänkler und Schnitzelbänklerinnen
Deze uitgangspunten zijn immers de essentie van iedere kunst. Dat maakt de Basler Fasnacht tot een bastion van de vrije kunst. Niet alleen haar afwijkende datum (een week later dan het ‘katholieke’ carnaval) is dus uitzonderlijk. Zelfs het meest eerbiedwaardige hotel en de zijn drie Bijbelse bewoners worden niet gespaard!
Zelfreflectie, zelfironie en relativering zijn wellicht de belangrijkste aspecten van dit toneel in de openbare ruimte. De cliques en andere deelnemers respecteren elkaar en presenteren zich met een knipoog. Fasnacht is tenslotte ook maar een fragment van en uit het dagelijkse leven.
Wellicht de mooiste en indrukwekkendste momenten (afgezien van de Morgestraich om 04.00 maandag) zijn het afnemen van maskers: oud en jong, kind en volwassenen, man en vrouw, diverse etnische groepen, rijk en arm, hoog- of ongeschoold treden uit de anonimiteit. Dat is ook de meerwaarde van de drie opeenvolgende Bummelsonntage na Fasnacht.
Frau Fasnacht en de dominee in de Elisabethkirche
De Fasnachtdienst in de Elizabethenkirche symboliseerde dit treffend. De dominee met masker en tenue begeleidde Frau Fasnacht naar het altaar. Na de wederzijdse begroeting legde de dominee echter haar vermomming af.
Fasnacht heeft echter niet alleen een ‘protestants’ etiket in deze oude bisschopsstad wat betreft discipline, matiging en organisatie. Ze is ook Zwitsers van karakter, ook al heeft Bazel voor veel Zwitsers een status aparte. Diverse andere grote en kleine evenementen en organisaties getuigen van dezelfde kwaliteiten, bijvoorbeeld het Fête des Vignerons, het BundesLager, de Fundaziun Origen, het Schwingen of de Basler Tattoo.
Het doet denken aan een cliché in een cartoon over de Röstigraben: aan de Duitse kant van de Saane/Sarine staat een Duitstalige Zwitser bij een bord: “Hier wird gearbeitet”, aan de Franse kant staat een Franstalige Zwitser bij een bord “Ici on parle français”. Ze zien er echter precies hetzelfde uit en eten beiden Rösti. De Basler Fasnacht is niet alleen uniek, maar ze is ook Zwitsers.
Impressies van de laternen
Impressies van de optochten
\ 
Der Bummelsonntag
