Röstigraben en Frans- en Duitstalig Zwitserland
15 oktober 2020
De 26 kantons die samen Zwitserland vormen, zijn religieus, taalkundig en economisch altijd verschillend geweest. De religie is na 1848 (en na de Sonderbundskrieg van 1847) echter geen actueel politiek geschilpunt meer.
De taalgrenzen des te meer, met name tussen de Romandie (zes (grotendeels) Franstalige kantons in west-Zwitserland en de (grotendeels) Duitstalige kantons. De Eerste Wereldoorlog was een periode van grote spanningen tussen deze twee gebieden.
Diverse incidenten waren de directe aanleiding (bijvoorbeeld de benoeming door het parlement van de Duitsgezinde generaal Ulrich Wille (1848-1925) en diverse spionageaffaires).
De Romandie sympathiseerde overwegend met de Entente (Frankrijk, Engeland, Rusland, België), Duitstalig-Zwitserland was overwegend Duits-Oostenrijks/Hongaars gezind.
De Sprachgraben was geboren, het ‘gat’ dat de Romandie en Duitstalig Zwitserland scheidt. Pas later zou de Röstigraben de term worden. De rivier de Saane bij Freiburg is veelal de (symbolische) scheidslijn.
Dit geeft tevens de ironie van de geschiedenis aan. Freiburg (Fribourg) was tot de vijftiende eeuw ook een Duitssprekend (katholiek) kanton, maar werd door de verovering van Franssprekende steden en gebieden op Savoie, onder andere in Vaud, nadien steeds meer Fribourg.
De Duitstalige schrijver Carl Spitteler (1845-1925) was in 1914 een van de kalmerende stemmen, ook uit de Romandie kwamen verzoenende stemmen. Tot een breuk is het mede daarom niet gekomen.
De Algemene staking van november 1918, ontstaan uit onvrede, armoede en onder de indruk van de revoluties in andere landen, verbond de Frans- en Duitstalige elite echter weer.
Franstalige soldaten uit kanton Vaud werden bijvoorbeeld ingezet in het Duitstalige Grenchen (kanton Solothurn) om de staking te breken. Als dank gaf de stad aan des amis Vaudois een riante bonus.
De Röstigraben was echter nog niet verdwenen. Dit bleek bijvoorbeeld bij de toetreding in 1919 tot de Volkenbond. De Duitstalige kantons en burgers waren veel minder enthousiast dan de Romandie.
De afwijzing van de EU in 1992 liep ook langs deze lijnen, al waren bij het tweede referendum in 2001 ook Franstaligen in meerderheid tegen.
De VN-toetreding in 2002 was een herhaling van 1919. Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog waren beide taalregiones overigens eensgezind in de steun voor de geallieerden. De benoeming van de Franstalige generaal Henri Guisan (1874-1960) heeft daar zeker aan bijgedragen.
Tegenwoordig lopen de politieke scheidslijnen niet meer zozeer langs de Röstigraben, maar eerder in een ‘gat’ tussen plattelandsgebieden en stedelijke gebieden in beide regio’s. Ook de globalisering draagt hieraan bij.
Dat wil niet zeggen dat er geen ‘gat’ meer is. Zwitserland is de verbindende factor en het zijn allen Zwitsers. Maar taal (onder) scheidt ook, in mentaliteit, cultuur en omgangsvormen.
Overigens zijn ook de Duits- en Franstalige kantons geen eenheid. De vele Duitse dialecten wijzen hier ook al op. De Röstigraben bestaat zeker nog, maar er lijkt op veel gebieden eerder sprake van uniformering, in navolging van de globalisering.
Taal als middel van communicaie en media blijft echter een baken van onderscheid. Van een scheiding is echter geen sprake. Rösti is tegenwoordig ook een gewild recept in de Romandië.