Ruim 1000 jaar klooster Werd
1 juni 2023
Wie aan kloosters denkt, heeft meestal een groot complex met diverse gebouwen, wijngaarden en andere landbouwgronden, een kruidentuin en een grote kloosterkerk voor ogen. Het meest bekende voorbeeld op papier is het ontwerp van een klooster dat in de bibliotheek van de abdij van St. Gallen wordt bewaard.
Deze tekening van omstreeks 840 stamt waarschijnlijk van een klooster op het eiland Reichenau. Veel kloosters zijn op basis van soortgelijke ontwerpen gerealiseerd vanaf de zevende en achtste eeuw. Het waren vrijwel altijd grote complexen met tijden van voor- en tegenspoed.
In Zwitserland bestaan nog diverse grote kloosters uit deze periode (bijvoorbeeld Disentis, Einsiedeln, St. Johann, St. Maurice) die als zodanig functioneren. Veel andere kloosters (bijvoorbeeld Ittingen, Dornach, Bellelay, St. Urban) zijn in de loop der tijd gesloten en hebben tegenwoordig een andere bestemming. Andere zijn afgebroken en in vergetelheid geraakt, bijvoorbeeld in Moutier-Grandval.
De omvang van een klooster zegt niets over de continuïteit. Een voorbeeld is het klooster St. Otmar op het kleine eiland Werd in de Untersee (kanton Thurgau) vlakbij Stein am Rhein (kanton Schaffhausen).
Het eiland Werd en twee onbewoonde eilandjes in 2008. Afbeelding: Thurgau Bodensee
De naam is afgeleid van het Alemannische woord ‘Ward’, wat eiland betekent. Het eiland is al duizenden jaren bewoond.
De Untersee, de Rijn vanaf de Bodensee (meer van Konstanz)
De oudste vondsten dateren uit 7000 v. Chr. In de Romeinse tijd (15. v. Chr. – 410 n. Chr.) was Werd onderdeel van de Vicus Tasgetium (Eschenz). De Romeinen bouwden de eerste (houten) brug naar het eiland. In het priesterhuis van het klooster is een kleine expositie met documentatie en archeologische vondsten over deze periode ingericht.
De geschiedenis van het klooster begint met de Ierse ‘Wandermönch’ Gallus (c. 550-c. 620). Ierland en Engeland zijn niet alleen landen met prachtige middeleeuwse handschriften (mede geïnspireerd door motieven van de Noormannencultuur), maar ook van stichters van kloosters op het Europese vasteland.
In Nederland zijn Bonifacius en Willibrordus de bekendste voorbeelden. In de regio van Elzas, Baden-Württemberg en Zwitserland is Gallus de meest vereerde heilige. Hij is ook de naamgever van de stad en het kanton St. Gallen en op zijn graf is de abdij van St. Gallen ontstaan.
De stichter en eerste abt van deze abdij is Otmar (689-759). Otmar was afkomstig uit een Alemannische familie. Tot 746 waren het huidige Baden-Württemberg en de Bodenseeregio (meer van Konstanzregio) een Alemannisch hertogdom. De Franken (de Merovingen en vervolgens de Karolingen) veroverden en bestuurden het gebied in en vanaf 746.
De Alemannische Otmar werd vervangen door een Frankische abt. De Frankische bisschop van Konstanz veroordeelde Otmar zelfs tot de hongerdood. Deze straf werd omgezet in een verbanning naar het eiland Werd, waar hij in 759 overleed. Hij is op het eiland begraven. Tien jaar later is hij gerehabiliteerd en bijgezet in de abdij van St. Gallen. In 864 is hij heilig gesproken, de heilige St. Otmar.
Het lege graf in de kapel van het klooster Werd
De Crypte met reliek van St. Otmar in de voormalige abdij van St. Gallen
Het lege graf op Werd is vanaf dat moment een bedevaartsoord en een eerste kapel wordt op het lege graf gebouwd. In 959 schonk keizer Otto I (Otto de Grote, 912-973) het eiland aan het Benedictijnerklooster Einsiedeln (kanton Schwyz). In 1957 heeft de Orde van Benedictijnen het klooster overgedragen aan de Orde van Franciscanen.
Tegenwoordig herbergt het klooster met zijn prachtige Romaanse fresco’s uit de 14e eeuw nog vier monniken, een ononderbroken kloosterleven van meer dan 1000 jaar! Iedere woensdag herdenken de monniken de heilige Otmar in een pelgrimsdienst.
De brug naar Werd bij mooi weer. Afbeelding: Thurgau Bodensee
De brug naar Werd bij regenachtig weer.
Ook de houten brug is hersteld en verbindt het eiland met het vasteland, alsof ook de Romeinen na 2000 jaar nooit zijn weggeweest. Het eiland lijkt te klein om te kunnen verdwalen. Maar schijn bedriegt. Het labyrint is een kopie van het beroemde middeleeuwse labyrint van de kathedraal van Chartres. Het is 444 meter lang en velen zullen zelfs op dit kleine eiland kunnen dwalen.
(Bron en verdere informatie: Kloster Werd; www.franciscan.ch; Thurgau Bodensee).
St. Otmar, Klosterhof abdij St. Gallen. Monument ter gelegenheid van de stichting van de abdij 1200 jaar geleden.