Taalstrijd in Graubünden?
11 januari 2023
De twee gemeenten Surses (Oberhalbstein in het Duits) en Muntogna da Schons (Schamserberg in het Duits)) in kanton Graubünden worden voortaan niet meer ingedeeld bij het Reto-Romaanse taalgebied in het kanton, maar als Duitstalige gemeenten, althans als het aan het Federaal Bureau voor Statistiek (Bundesamt für Statistik, BfS) ligt.
Dit heeft het BfS in december bekendgemaakt. Surses is een gemeente in het Ela-park in de regio Albula. De voormalige gemeenten Savognin, Bivio, Salouf, Riom-Parsonz, Cunter, Tinizong-Rona, Mulegns, Sur en Marmorera zijn in 2016 gefuseerd. De Romaanse taal is Surmiran.
Savognin
Muntogna da Schons, bij Park Beverin, is een gemeente in de regio Viamala. Het omvat de dorpen Casti, Donat, Farden, Lohn, Pazen en Wergenstein. De Romaanse taal is Sutselvisch, niet te verwarren met Surselvisch dat aan de Vorderrhein wordt gesproken.
De twee gemeenten zijn het niet eens met de taalkundige herindeling van het BfS. Hoewel de herindeling geen politieke gevolgen heeft, willen Surses en Muntogna niet als Duitstalige Zwitsers worden beschouwd.
De Italiaanse, Duitse en Franse taalgrenzen zijn al eeuwenlang nauwelijks veranderd. In feite ligt de Frans-Duitse taalgrens al sinds de middeleeuwen (vanaf 800-1000) vast. De Italiaanssprekende gebieden van het kanton zijn grotendeels pas aan het begin van de zestiende eeuw deel van wat toen nog de Freistaat der drei Bünde heette. Ook deze taalgrens is stabiel. Het kanton bestaat pas sinds 1803.
Bivio
De taalkundige indeling van de gemeenten is geregeld in de taalwet van het kanton Graubünden en is geen federale bevoegdheid. En aangezien 50,6% van de inwoners van Surses het Romaanse idioom Surmiran als hoofdtaal aangeeft, wordt de gemeente volgens de wet als Romaans beschouwd. Tegelijkertijd verklaart echter 61,2 procent van de bevolking dat Duits ook hun hoofdtaal was, waardoor het een tweetalige gemeente is. Bivio heeft zelfs drie hoofdtalen: Italiaans, Romaans en Duits.
Volgens de taalwet worden gemeenten in Graubünden met ten minste 40% leden van de authentieke (Romaanse) taalgemeenschap beschouwd als “eentalige gemeenten”. De twee gemeenten zien het Romaans derhalve als de taal van het bestuur en het onderwijs.
Kortom, ze zeggen eigenlijk: niet de federale overheid of een Bureau voor Statistiek bepaalt de taal, maar de Grondwet van het kanton en de gemeentewet zijn doorslaggevend.
Tiefencastel
Geografisch gezien heeft het Romaans sinds de 19e eeuw veel terrein verloren. Zelfs de Romaanse hoofdstad Chur is al bijna twee eeuwen Duitstalig. De recente verschuiving ten nadele van het Reto-Romaanse gebied sinds de laatste enquête van vijf jaar geleden kan niet worden verklaard door een daling van het aantal Romaanse sprekers. Dit aantal is al tientallen jaren vrijwel stabiel op tussen de 40.000-50 000 Romaans-sprekenden van de vijf hoofddialecten. Ongeveer twintigduizend wonen echter niet in Graubünden maar in andere delen van Zwitserland.
Mulegns, Post Hotel Löwe
Het aantal Duitstaligen is sinds het begin van de volkstelling in 1860 echter sterk toegenomen. De toeristische plaatsen in het Oberengadin waren al rond 1888 veranderd in Duitstalige gemeenten, evenals de gemeenten in de Domleschg en Chur.
Deze verandering heeft zich in de loop van de tweede helft van de 20e eeuw voortgezet. Sinds enkele decennia stabiliseert de situatie zich, alleen neemt het aantal andere talen steeds verder toe, en niet alleen het Duits, maar ook Engels, Portugees en andere talen.
(Bronnen: Lia Rumantscha, La Quotidiana)
