Reichenau en Arenenberg
8 juni 2023
Het is niet bekend of Hortense de Beauharnais (1783-1837), dochter van Joséphine de Beauharnais (1763-1814)en stiefdochter van Napoleon Bonaparte (1769-1821), en haar zoon Louis-Charles Bonaparte (1808-1873), de later keizer Napoleon III van Frankrijk, tijdens hun verblijf op de Arenenberg (1817-1837) in de gemeente Salenstein (kanton Thurgau), het eiland Reichenau hebben bezocht om er een mis bij te wonen in een van de drie Romaanse kerken. Ze keken er in ieder geval wel dagelijks op uit.
De Arenenberg vanaf Reichenau
Reichenau vanaf de Arenenberg
Het eiland Reichenau, sinds 2000 Unesco-werelderfgoed kloostereiland, was vanaf de 8e tot de 12e eeuw een van de culturele en religieuze centra van Europa. De Ierse monnik Pirmin stichtte het klooster in 724 onder de heerschappij van de Merovingers.
De grootste bloeitijd, de Gouden Eeuw van het klooster, vond plaats in de periode van de Karolingers, onder Karel de Grote (748-814) en diens zoon Lodewijk de Vrome (778-843). Het Karolingische keizerrijk (800-843) telde ongeveer 800 (Benedictijnse) kloosters. 80 van deze kloosters, waaronder Reichenau, vielen direct onder de keizer.
Het klooster introduceerde het nieuwe onderwijssysteem van Karel de Grote en het nieuwe schrift (de minuscuul), bekwaamde zich in Latijn, muziek, literatuur, religieuze muurschilderingen, wetenschap en het kopieren en verluchten van klassieke en religieuze handschriften.
Kortom, het was een centrum van de zogenaamde ‘Karolingische Renaissance’ met een grote bibliotheek, kloostertuin en scriptorium. Het onderwijs was erop gericht de politieke, ambtelijke en religieuze elite (abten en bisschoppen) van het keizerrijk op te leiden. De belangrijkste abten waren Waldo, Strabo en Heito.
Het klooster Reichenau onderhield nauwe betrekkingen met bisdommen (met name Bazel, Konstanz en Chur en het aartsbisdom Mainz) en, onder andere, met de abdijen in Schaffhausen, St. Gallen, Fulda en Lindau.
De tweede bloeitijd, de zilveren Eeuw, vond plaats onder de eerste (Saksische) keizers van het Heilige Roomse Rijk (962-1024). Abt Bern was de belangrijkste abt in deze periode. De eeuwen daarna kenden meer tegen- dan voorspoed. Het klooster is in 1803 opgeheven.
De nieuwe (en in 19e en 20e eeuw gerenoveerde) bibliotheek van de abdij (1616)
De kloostertuin
De eerste stenen van de abdij dateren uit de achtste eeuw. Daarna zijn de kloosterkerk, gewijd aan Maria en Markus, en het kloostercomplex veelvuldig verbouwd tot in de zeventiende eeuw, maar met behoud van Romaanse en Gotische kenmerken.
Liber Viventium Fabariensis, c. 810-820, Stiftsarchief St. Gallen
Het scriptorium van de abdij in Reichenau heeft prachtige geïllumineerde handschriften voortgebracht, die onder andere in de bibliotheek van de voormalige abdij in St. Gallen worden bewaard. Hier bevindt zich ook het beroemde kloosterplan uit 830.
St. Petrus en Paulus kerk
Het kleine eiland telde daarnaast maar liefst 20 kapellen en kerken! Daarvan zijn er twee overgebleven. De St. Petrus en Paulus kerk in Reichenau-Niederzell is in 799 ingewijd. De opdrachtgever, bisschop Egino van Verona (730-802) is begraven in het koor. In 1134 is de kerk volledig herbouwd in de Romaanse stijl. De invloed van kunst uit de Lombardije is te zien in sculptuur, fresco’s en andere kunst.
St. George kerk
De St. George kerk in Reichenau-Oberzell is gesticht aan het einde van de 9e eeuw door Abt Hato. De acht meters hoge en brede Romaanse fresco’s stammen uit het einde van de 10e eeuw. Ze tonen wonderen van Jezus en zijn macht over de natuur, ziekte, leven en dood. Deze fresco’s en het scriptorium tonen dezelfde stijl. Aan het einde van de 10e en het begin van de 11e eeuw waren de muurschilderingen en de geïllumineerde geschriften in Reichenau op hun hoogtepunt.
Ondanks het opheffen van de abdij en het verdwijnen van de meeste religieuze gebouwen en hun bewoners, hebben eeuwenlange religieuze bewoning het eiland voorgoed veranderd.
De abdij met wijnranken rond 1700
Zij hebben de landbouw en wijnbouw geïnitieerd en eeuwen onderhouden. Abt Heito heeft in 818 de eerste wijnranken gepland. Andere abten, onder wie Strabo en Waldo, hebben het steeds verder ontwikkeld. Rond 1492 was het eiland een echt wijnbouwparadijs met ongeveer 200 hektare wijnbouw als hoogtepunt. Tegenwoordig zijn het nog 5-10 hektare.
Na het opheffen van de abdij in 1803 is de landbouwgrond gekocht door particulieren. Het eiland is tegenwoordig nog steeds agrarisch georiënteerd en telt ongeveer 145 landbouwbedrijven die zich vooral toeleggen op de verbouw van groente.
De opbrengst bedraagt jaarlijks maar liefst 14 miljoen komkommers, 2 000 ton tomaten en 5 miljoen kroppen bladgroente op nog geen 200 hektare! Het milde klimaat en de vruchtbare bodem liggen hieraan ten grondslag.
Relieken
Een andere vruchtbare bodem van het eiland betreft de relieken. De bekendste drie relieken zijn de botten van de heilige Marcus in de gouden schrijn en het heilige bloed van Christus in het Byzantijns kruis in de kloosterkerk Maria en Markus, en de schedel van St. Joris in de St. Joris kerk. De maandag na Pinksteren vindt jaarlijks de processie van het Heilige Bloed plaats.
De gouden schrijn met de botten van St. Markus de Evangelist
Het Heilige bloed van Christus in het Byzantijnse kruis op het altaar
en op 25 april de processie voor de botten van de evangelist Markus. Deze dagen zijn feestdagen op het eiland en maken deel uit van het UNESCO-werelderfgoed.
Hortense en haar zoon Charles-Louis waren niet bijzonder religieus. Het is niet waarschijnlijk dat ze hebben deelgenomen aan deze eeuwenoude tradities. Beiden hebben echter zelf tal van persoonlijke ‘relieken’ achtergelaten in hun Arenenberg dat tegenwoordig een Napoleonmuseum herbergt, omgeven door een prachtige tuin met uitzicht op het meer van Konstanz en het UNESCO-werelderfgoed.
Deze zijn in tegenstelling tot de bovengenoemde religieuze relieken het hele jaar toegankelijk voor het publiek. Vanaf het kloostereiland Reichenau is de Arenenberg goed te zien. Bij de komst van de Napoleons was de abdij echter al verleden tijd. Haar culturele en agrarische erfenis was echter ook voor deze bewoners van de Arenenberg dagelijks waarneembaar.
(Bron en verdere informatie: Klosterinsel Reichenau; T. John, Die Klosterinsel Reichenau im Bodensee, Beuron, 2006)
Kasteel en huizen Reichenau-Mittelzell
Museum Reichenau-Mittelzell
Begraafplaats abdij
Reichenauer Verbrüderungsbuch uit 824 met gestorven abten, monniken, vrienden en donateurs. Afbeelding: Museum St. Peter en Paul Museum, Reichenau-Niederzell
