Romaans in en buiten Graubünden

24 juli 2023

Van 24 tot 28 juli vindt in Scuol (kanton Graubünden) weer de cursus Vallader plaats, een van de vijf hoofddialecten van de (Reto)-Romaanse taal. De organisator, de Lia Rumantscha (in samenwerking met de Uniun dals Grischs), verwelkomt opnieuw bijna 150 deelnemers uit de drie andere taalgebieden van Zwitserland en zelfs uit het buitenland.

Aita Zanetti, de Capo (burgemeester) van Scuol. Capo is afgeleid van het Latijnse woord Caput, dat hoofd betekent. Het is een indicatie van de Latijnse wortels, naast de Retische, Duitse, Italiaanse en Franse invloeden.

Het Romaans of Reto-Romaans (Romontsch of Rumantsch in Graubünden, Romanisch voor (de rest van) Duitstalig Zwitserland, le Romanche in Franstalig Zwitserland, il Romancio in het Italiaans) wordt alleen gesproken in Graubünden. De term Bünderromaans wordt om deze reden soms gebruikt. In 1938 is het Romaans in een referendum erkend als vierde taal van het land.

Tegenwoordig is Romaans de eerste taal van ongeveer 50.000-60.000 inwoners. Ze spreken daarnaast ook Duits en/of Italiaans, de andere twee officiële talen van het kanton, dat als enige drietalig is.

De eerste bijbel in Vallader, Scuol 1671. Museum d’Engiadina Bassa

Vijf hoofddialecten

De taal bestaat vijf hoofddialecten. Sursilvan wordt gesproken in het Vorderrheintal, Sutsilvan in het Hinterrhein gebied, Surmiran in het Albula-dal, Vaz/Obervaz en Val Ferrera, Putèr in het Oberengadin en Bergün en Vallader in het Unterengadin en (met verschillen) in het Münstertal. Daarnaast bestaan er verwante dialecten in Lombardije en Oostenrijk.

Verschillende organisaties, initiatieven en media zetten zich in om de Romaanse taal en cultuur te behouden en toegankelijk te maken voor niet-Romaanssprekenden.

De Romaanse diaspora

Ongeveer een derde van de Romaans-sprekenden woont buiten het Romaanse taalgebied, de ‘Romaanse diaspora‘. Het Federale Ministerie voor Cultuur heeft van de promotie van de Romaanse taal en cultuur buiten het Romaanse taalgebied een prioriteit gemaakt.

De Lia Rumantscha lanceerde eind 2021 het project ‘Rumantsch en la diaspora‘. Het doel van het project is om de basis te leggen voor een geïnstitutionaliseerde samenwerking met en voor Romaanse gemeenschappen en zo een duurzaam aanbod voor gezinnen, kinderen en jongeren te realiseren.

Tot nu toe zijn er vijf Romaanse organisaties opgericht. Deze bevinden zich in Basel, Bern, Luzern, St. Gallen / Appenzell en Winterthur. Sinds de herfst van 2022 organiseren ze diverse evenementen.

St. Müstair

Van 9 tot 13 oktober 2023 vindt in St. Müstair de jaarlijkse herfstcursus voor Vallader plaats.

(Bron en verdere informatie: www.liarumantscha.ch en de Uniun dals Grischs).