De Grondwet van 1848
24 januari 2022
Vanaf en mede door de Grondwet van 1848 begon de snelle ontwikkeling van Zwitserland op vrijwel alle gebieden.
De Confederatie van 1815
De confederatie van soevereine kantons van 1815 maakte plaats voor een bondsstaat met drie politieke eenheden: de centrale overheid, de kantons en gemeentes.
Het principe van de soevereine kantons bleef onaangetast, met één belangrijk verschil: tenzij de kantons (en het Volk) deze aan de centrale overheid hebben overgedragen (zie Swiss Spectator, Een korte historie van de Grondwet en de kantons).
Tot 1848 was Zwitserland een voornamelijk agrarische samenleving met (hoogstaande) educatieve, industriële, dienstverlenende en commerciële centra op het gebied van (kranten) uitgeverijen, (koffie-en zijde) handel, wetenschap, chocola, textiel, horloges, machines en turbines voor schepen en een beginnend toerisme en financiële dienstverlening.
Van een industriële revolutie of het aanleggen van spoorwegen was echter nog geen sprake. In veel (bergachtige) regio´s heerste armoede. Zwitserland was een emigratieland, zoals de meeste Europese landen dat waren.
Tot 1848 kende het land geen eenheid voor gewichten, lengte- en breedtematen, munten of zelfs de tijdsmeting. Tussen de kantons werd tol geheven en de infrastructuur was niet goed ontwikkeld.
Zwitserland had geen grondstoffen (steenkool, ijzererts). Op een belangrijke uitzondering na: water en graniet, die een belangrijke rol zouden spelen in de modernisering na 1848.
Politiek was er tot 1848 geen stabiliteit, bijvoorbeeld de splitsing van Bazel in de kantons Basel-Stadt en Basel-Landschaft (1833), rondtrekkende roversbenden, een feitelijke burgeroorlog in het kanton Valais (tussen Haut-Valais en Bas-Valais) en de Sonderbundskrieg in 1847.
Het land was omringd door monarchieën en aristocratische systemen. Duizenden politieke tegenstanders van Habsburg, de Russische tsaar, de Franse koning of keizer of van Duitse koningen en Groothertogen ageerden vanuit Zwitserland tegen deze vorsten. Dezen beschouwden Zwitserland als een vrijplaats van anarchie en politieke extremisten.
De modernisering en politieke stabiliteit na 1848 werden mogelijk door deze Grondwet, ondernemers- en pioniersgeest, kosmopolitische en open mentaliteit, goed onderwijs en wetenschap, risicobereidheid, investeringen en al bestaande globale exportnetwerken.
De Grondwet van 1848
Deze Grondwet was een ontwerp op het juiste moment op de juiste plaats in een land dat in 1847 nog de (anti-) climax van een korte burgeroorlog kende.
De federale overheid sloot na 1848 handelsverdragen met en in de hele wereld. Het Verenigd Koninkrijk werd een van de belangrijkste (handels) partners. De Zwitserse Frank werd geïntroduceerd, de tol tussen de kantons verdween en het land werd een grote binnenmarkt, zeg maar een Unie van Kantons.
Spoorwegen, chemie, voedingsmiddelen, machinebouw, toerisme, financiële dienstverlening, elektrotechniek, spoorwegen en andere infrastructurele projecten veranderden het land in één generatie.
In 1875 was het land een van de modernste (en mondaine) landen van Europa en wordt met reden ook wel het laboratorium van de vooruitgang genoemd.
De Zwitserse confederatie in 1848 was geen kunstmatig politiek construct, maar had eeuwenoude fundamenten van politieke, economische, persoonlijke, culturele en taalkundige relaties, uitwisselingen, ervaringen en systemen. Deze Confederatie schiep de voorwaarden voor de modernisering en industriële revolutie à la Suisse.
De Grondwet van 1848 was geen toeval, maar een goed doordacht politiek systeem op basis van deze ´bottom up´ creatie.
Er was nagedacht over het haalbare in het multiculturele, multireligieuze en meertalige land, de rol en functie van de bestuurlijke eenheden (gemeentes, kantons en centrale overheid), het parlement, de burgers, de democratie, de taakverdeling tussen het bedrijfsleven en de overheid, het (civiele) rechtssysteem, de internationale politiek, de organisatie en financiering van het onderwijs, ziekenhuizen, sociale systemen of defensie (als niet NAVO-lid voldoet het land tegenwoordig als een van de weinige Europese landen aan de NAVO-normen (samen met Zweden, het Verenigd Koninkrijk en Noorwegen).
De grondwet in 2022
Het bijzondere is dat de principes van de negentiende eeuw nog steeds hun waarde bewijzen en onveranderd actueel zijn in 2022.
Haar kracht is de directe democratie, federalisme, decentralisatie en aanpassingen, stap voor stap, maar met een weldoordacht concept en altijd in overleg met burgers, ondernemers en de kantons en nooit als van bovenaf opgelegde maatregel. Een Grondwet is altijd in beweging, omdat de maatschappij dat is. En bij voorkeur beweegt ze ook in de richting van de burgers en ondernemers. Vanwege de directe democratie (onder andere het Volksintitiatief) is er altijd directe communicatie met alle lagen van de maatschappij.
Daarom duurt het verkrijgen van het burgerschap voor buitenlanders met een vaste verblijfplaats zo lang: ook Zwitserse burgers hebben (eeuwen)lang moeten wachten op hun land. In de kantons is het stemrecht vanouds (vanaf de dertiende en veertiende eeuw) verbonden aan het burgerschap.
Een burgerschap moet je verdienen en is geen recht, al is passief kiesrecht in bijvoorbeeld gemeentes in deze tijden van globalisering een serieuze (of al bestaande) optie in kantons.
Ook het kiesrecht voor vrouwen is laat ingevoerd (1971). Niet omdat het land perse vrouwonvriendelijk is. Integendeel, al rond 1870 studeerden vrouwen aan universiteiten, promoveerden er en waren actief in het politieke en sociale (verenigings) leven. (Zie ook Swiss Spectator, Vijftig jaar vrouwenkiesrecht).
Op een aantal gebieden nemen constitutionele veranderingen hun tijd, maar eenmaal ingezet gaat de modernisering snel en efficiënt.
Conclusie
De basis voor de politieke stabiliteit en (huidige) welvaart van Zwitserland is verankerd en gelegen in de Grondwet van 1848. Ook deze Grondwet is niet van graniet, zoals de vele aanpassingen laten zien, de laatste grote in 1999. Daarnaast hebben de burgers door het Volksinitiatief altijd de mogelijkheid de Grondwet aan te passen of aan te vullen.
Bron: J. Jung, Das Laboratorium des Fortschritts. Die Schweiz im 19. Jahrhundert (Bazel, 2019).