Zwitserse Grondwet, kantons en het volk
21 december 2022
Twee stichters van Zwitserland
Er zijn twee oprichters van de Zwitserse Bondsstaat (Confoederatio Helvetica): het volk en de kantons, volgens de preambule en artikel 1 van de federale Grondwet, FC, (Bundesverfassung, Constituziun federala, Constitution fédérale, Costituzione federale).
Het Zwitserse volk en de kantons (Das Schweizervolk und die Kantone, Il pievel svizzer ed ils chantuns, Le peuple et les cantons suisses, Il Popolo svizzero e i Cantoni, Präambel, Preambel Préambule, Preambolo) vormen de Zwitserse Bondsstaat (bilden die Schweizerische Eidgenossenschaft, furman la Confederaziun svizra, forment la Confédération suisse, costituiscono la Confederazione Svizzera, Art. 1 FC).
Het Volk
Het volk is dus de (mede) grondlegger van de Grondwet, het land en de federale regering. De burgers hebben altijd het laatste woord over wijzigingen of veranderingen van de federale Grondwet via het volksinitiatief (Volksinitiative, initiative populaire, initiativa popolare, iniziativa dal pievel) en het verplichte referendum (obligatorisches Referendum, référendum obligatoire, referendum obbligatorio, referendum obligatoric), Art. 138-140 en Art. 193 FC).
Het volk is dus, net als de kantons, de hoogste soevereine macht en een wetgevend orgaan van de staat. Art. 51 FC weerspiegelt ook de hoogste soevereine macht van het volk.
De kantons en het Volk
Ieder kanton heeft een democratische Grondwet, die alleen met instemming van het volk in werking treedt.
Het volk kan de Grondwet altijd wijzigen met een meerderheid van het volk. De Grondwet van een kanton moet voldoen aan de beginselen van de federale grondwet en de (mensenrechten)verdragen.
Zo heeft het Hooggerechtshof (Bundesgericht/Tribunaal fédéral) in Lausanne onlangs (29 juli 2019) geoordeeld dat het kiesstelsel voor de regering (der Grosse Rat) van het kanton Graubünden niet voldoet aan de democratische voorwaarden van de federale Grondwet. Er wordt momenteel gewerkt aan een nieuw kiesstelsel.
Het Volk van de Grondwet
Maar wie of wat is het volk ? Ze zijn de inwoners die het burgerrecht en het actief en passief kiesrecht hebben in de gemeenten, kantons en in de Confederatie (artikel 37, lid 1).
De grondwetten van de kantons hebben de toekenning van het burgerrecht aan de gemeenten gedelegeerd op basis van de (minimum)voorwaarden van de federale overheid (art. 38, 1-3 FC).
De procedure en de motivering moeten steeds de principes van de federale en kantonale grondwetten volgen (d.w.z. niet gebaseerd op procedurele onregelmatigheden, willekeur, discriminatie, enz.)
Art. Art. 39 en 136 FC verlenen het actief en passief kiesrecht op federaal, kantonnaal en gemeentelijk niveau en het recht van vestiging in alle kantons (art. 24 FC).
De taken worden hoofdzakelijk op kantonaal en gemeentelijk niveau vastgelegd, met uitzondering van de militaire dienstplicht voor mannen, met de mogelijkheid van vervangende dienstplicht en de uitdrukkelijk vermelde vrijwillige militaire dienst voor vrouwen (art. 59 FC).
Buitenlanders met woonplaats
Op federaal niveau hebben alleen Zwitserse burgers politiek (stem)recht.
De kantons kunnen politieke rechten toekennen aan buitenlanders met een formeel erkende woonplaats in een kanton.
Buitenlanders hebben in acht kantons de mogelijkheid om deel te nemen aan de politiek op gemeentelijk en/of kantonaal niveau. Zij hebben stemrecht en in sommige gevallen ook passief kiesrecht.
Vijf (Franstalige) kantons (Jura, Neuchâtel, Vaud Genève, Fribourg) verlenen buitenlanders actief en passief kiesrecht in de gemeenten. Twee kantons hebben ook stemrecht op kantonaal niveau (Jura, Neuchâtel).
De Grondwet van drie Duitstalige kantons (Graubünden, Appenzell Ausserrhoden en Basel-Stadt) staat de gemeenten toe dit systeem voor buitenlanders in te voeren. Uiteindelijk beslissen de gemeenten over de toekenning van het actief en/of passief kiesrecht.
Het gevolg hiervan is dat deze mogelijkheid in de ene gemeente kan bestaan en niet in een andere gemeente in hetzelfde kanton.
Deze kiesgerechtigden zijn niet het volk in de zin van de federale Grondwet. De discussie over de (democratische) aspecten van het (ontbreken van) stemrecht voor niet-Zwitserse burgers is een andere kwestie.
De soeverein
De expliciete vermelding van het volk in de Zwitserse grondwet is geen loos woord. Integendeel, het volk heeft uitgebreide en gegarandeerde politieke rechten en gebruikt die vaak op gemeentelijk, kantonnaal en federaal niveau.
Het volk heeft samen met de vaak eeuwenoude soevereine kantons bij de grondwet van 1848 de Zwitserse Bondsstaat en de federale regering in het leven geroepen. De laatste grote herziening van de grondwet werd ook door het volk geratificeerd en werd op 1 januari 2000 wet.
Deze buitengewone politieke continuïteit, het wederzijds vertrouwen en de dialoog tussen de federale regering, de kantons, de gemeenten en de bevolking vormen de basis van het succes van Zwitserland (op economisch, monetair, sociaal, cultureel en democratisch gebied). Het volk was en is de ware soeverein van een land dat het in 1848 zelf heeft opgericht.