Hoe (goed) kennen het buitenland en expats Zwitserland?
14 februari 2024
In laatste editie van 2023 van de Neue Zürcher Zeitung am Sonntag stelt de correspondent van de Financial Times de vraag ‘Is Zwitserland sympathiek?'(Ist die Schweiz sympatisch).
Vervolgens noemt hij een aantal voorbeelden van het beeld dat Zwitserland in het buitenland oproept: welvarend geworden door niet opgehaalde Joodse tegoeden en roofgoed, neutraliteit en profiteren van en in Wereldoorlog II, bankgeheim, zwart en crimineel geld, een ‘Amerikaanse’ Grondwet, isolationistisch en zich niet bekommerend om de buitenwereld, kortom, de gebruikelijke (voor) oordelen en stemmingmakerij.
Bazel, Fasnacht 2024
Hoe goed kent het buitenland Zwitserland?
De titel van zijn artikel is dan ook niet juist. Deze moet luiden ‘Hoe goed kent het buitenland (en deze correspondent) Zwitserland?’. De kennis van deze correspondent is al net zo oppervlakkig, onjuist en tendentieus als het oordeel van vakantiegangers op weg naar hun vakantiebestemming: ‘Bazel is een lelijke stad’.
Ze baseren hun oordeel op tunnels en industriegebieden op hun route, maar nemen niet de moeite de stad te bezoeken. Hetzelfde geldt voor de zelfbenoemde ‘Zwitserland expert’ van de Europese Unie Andreas Schwab. Hij meent dat Zwitserland zich afsluit (Die Schweiz schotte sich ab) van de rest van Europa (hij bedoelt de Europese Unie) vanwege het feit dat een (grote) meerderheid van burgers geen lid wil zijn van deze club.
Bazel
Neutraliteit
Het is tamelijk bizar Zwitzerland de neutraliteit in 1939-1945 kwalijk te nemen. Het land heeft zich altijd verweerd tegen het Duitse Rijk en Italië. Zwitserland was als enig Europees land niet formeel vertegenwoordigd bij de parade op 20 april 1939 (vijftigste verjaardag van de Führer) vanwege de inval van Duitsland in Tsjecho-Slowakije in maart 1939.
De Duits- en Italiaanssprekende Zwitserse burgers waren in overgrote meerderheid tegen een ‘Anschluss’ of ‘Irredentismo’. Ze stemden juist massaal voor meertaligheid, hun directe democratie en hun multiculturele samenleving, zoals bleek bij de aanvaarding van de Reto-Romaanse taal als vierde landstaal in 1938.
Bruine of zwarte partijen hebben nooit een rol van betekenis gespeeld, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Nederland, Frankrijk of Roemenië, om maar niet te spreken van Duitsland, Oostenrijk, Hongarije of Italië.
Ondanks de snelle capitulatie van Frankrijk in juni 1940 en omgeven door oppermachtige dictaturen verweerde het land zich en schoot regelmatig Duitse vliegtuigen neer.
Gland, La Villa rose. Foto: Wikipedia
De wil tot verdediging tot het uiterste, onder andere door het Réduit en steun van het volk, was ook voor de dictators duidelijk. De prijs woog niet meer op tegen de voordelen van een neutraal land. Wel bleef de dreiging van een inval altijd aanwezig (operatie Tannenbaum), zoals ook de Duitse inval in Hongarije in maart 1944 aantoonde.
Einsiedeln, Kanton Schwyz, ‘Toblerones’
Zwitserland moest wel compromissen aangaan, onder andere handel drijven met de vijand, zoals alle (neutrale en bezette) landen dat overigens deden, Frankrijk (Vichy), Sowjet-Unie (tot 22 juni 1941 een trouwe en net zo’n agressieve bondgenoot van Duitsland), Zweden en Finland (tot 1944 een bondgenoot van Duitsland) voorop.
Het beperken van toegang voor (Joodse) vluchtelingen voor en tijdens de oorlog is een zwarte bladzijde, maar ook hier was Zwitserland geen uitzondering maar de regel. Amerika, Nederland, Canada of het Verenigd Koninkrijk hadden tot 1940 hetzelfde beleid. Zwitserland heeft relatief toch veel (Joodse) vluchtelingen opgenomen vanaf 1933.
De neutraliteit is bovendien al in 1648 (Vrede Westfalen) aanvaard. Ten tijde van het Congres van Wenen (1815) kreeg de nieuwe Confederatie haar beloning voor haar onverzettelijkheid en (militaire) waarde als neutraal land. Als enig bezet gebied moest Napoleon zijn ambities van een eenheidstaat (de Helvetische Republiek 1798-1803) naar Frans model opgeven door het verzet van de kantons! De Confederatie van soevereine kantons werd weer hersteld en was de basis voor de nieuwe Confederatie in 1815.
Foto:Franzoseneinfall in Nidwalden, www.franzoseneinfall.ch
Deze neutraliteit is niet in beton gegoten en is al twee eeuwen onderwerp van aanpassing aan nieuwe omstandigheden (lid VN en samenwerking met NAVO). Het is dan ook niet ‘schandalig’ (deze correspondent), dat het land geen tanks naar oorlogvoerende landen (in) direct uitvoert. Hij negeert ook de huidige politieke en publieke discussies en (voorgestelde) veranderingen over dit onderwerp.
Het land heeft nooit wat beloofd, dan kan het ook geen teleurstelling of ‘schandalig’ zijn. De Europese Unie, Duitsland, Frankrijk en Nederland handelen daarentegen ‘schandalig’ en komen beloftes en (NAVO) afspraken niet na.
Bankgeheim
Het oude bankgeheim is niet ontstaan om zwart of crimineel geld van buitenlanders te herbergen, maar vanwege privacy gevoeligheid van de zeer discrete Zwitsers. Daar is met name na 1945 massaal misbruik van gemaakt door het buitenland, waar de belastingmoraal aanzienlijk slechter is. Zwitserse bankiers zijn geen haar beter of slechter dan bankiers in andere landen en hebben gebruik gemaakt van de mogelijkheid en het grote aanbod.
Dit geldt ook voor niet opgehaalde Joodse tegoeden. Joodse overlevenden konden na de oorlog hun geld of goederen zonder probleem opnemen of ophalen. De familie van Anne Frank vestigde zich al in 1929 in Bazel en haar vader in 1945. Het is in Bazel dat het Anne Frank Fonds is opgericht en het dagboek zijn leven ging leiden.
Opekta en het Merwedeplein in Amsterdam, waar de Familie Frank vanaf eind 1933 tot 6 juli 1942 woonde. Foto: TES. Tentoonstelling Anne Frank und die Schweiz. Nationalmuseum Zürich
Het probleem lag bij het kleine aantal Joodse overlevenden en dus bevoegden. Meestal waren er geen directe erfgenamen en verder wist vaak niemand dat er een bankrekening of (gestolen) kunst was. Banken zijn hierarchisch, bureaucratisch en formeel en zonder tekenbevoegden of erkende ergenamen was er geen toegang tot de rekeningen of kluizen.
Het werd pas actueel door het actief opsporen van veelal zeer indirecte erfgenamen door veelal op provisie en geld beluste advocaten. Deze vaak zeer verre erfgenamen wisten zelf meestal niets van deze familieleden, dat geldt ook voor de restitutie van goederen.
Dat directe familieleden recht hebben is duidelijk. Dat zeer indirecte familieleden en hun advocaten vooral op eigen gewin uit waren en niet op gerechtigheid, blijkt ook uit het feit dat slechts weinigen kostbare kunst of hun ‘erfenis’ aan musea of goede doelen hebben geschonken.
Uiteraard zijn er ook kwesties, zoals geroofd goud van andere landen, andere roofkunst of bijvoorbeeld de “J” in paspoorten na 1938. De omgang had anders gekund en gemoeten. Maar het is achteraf en zonder dreiging van dictaturen makkelijk en anachronistisch praten en (ver) oordelen.
De Engelse correspondent schetst echter uitsluitend deze stereotypen en morele (voor) oordelen zonder historische, juridische en sociale context.
Zwitserse kringen
In Zwitserse academische en (zelfbenoemde) intellectuele kringen is het vaak ook bon ton het land als middeleeuws, isolationistisch en egoïstisch voor te stellen. Boeken hebben ze al volgeschreven over het ‘achterlijke’ Willem Tell verhaal, het ontstaan van Zwitserland dankzij Europese grootmachten of de afwijzing van de Europese Unie.
Alsof academici in andere landen Romulus en Remus, het kruis van Constatijn, de Kenau van Haarlem, de godin Athena of de revolutionaire Marianne aan de orde stellen. Het is niet relevant of Willem Tell heeft bestaan of niet. Het mooie (mythische) verhaal symboliseert de tijdsgeest rond 1300 in deze regio.
Stadhuis van Fribourg/Freiburg en het Eeuwige Vrede Verdrag met Frankrijk, 1516
Feit is de historische ontwikkeling van de Confederatie of Eidgenossenschaft van Orte (vanaf de 16e eeuw ook kantons genoemd) vanaf de dertiende eeuw. Het militaire en politieke prestige na de vele overwinningen op machtige Habsburgers (1315-1499), Bourgondiërs (1476-1477) en hertogen van Savoie (1536) was groot.
Zonder de Eidgenossenschaft was er waarschijnlijk een koninkrijk Bourgondië en geen koninkrijk Frankrijk in 1500. Frankrijk had de Eidgenossenschaft nodig na 1516 vanwege de kwaliteit van haar soldaten, verkeerswegen, (textiel) industrie en handel.
Kosmopolitisch
Zwitserland heeft zich bovendien na 1848 door innovatie, onderwijs, industrie, handel, openheid, ondernemerschap en het ontwikkelen van een federale, decentrale, multiculturele en sociale rechtstaat tot een unieke directe ‘miliz’ democratie en welvaarststaat ontwikkeld.
Dat heeft niets te maken met een Grondwet naar Amerikaans model, wat deze Correspondent ten onrechte beweert. Hij baseert zich uitsluitend op de Senaat (Ständerat) die inderdaad op het Amerikaanse model is gebaseerd, maar so what! Het toont vooral het kosmopolitische en open karakter van het land.
Bovendien ligt het land al vanaf de Keltische en Romeinse tijd midden in Europa en is het altijd internationaal georiënteerd geweest met belangstelling voor andere culturen, handel, kunst en wetenschap.
Bazel, Haus zur Mücke, Europa’s eerste museum
Misschien kan deze correspondent publicaties (ook in het Engels beschikbaar) lezen over het eeuwenoude wereldburgerschap van handelaren en ondernemers in onder andere textiel, horlogerie, grondstoffen, levensmiddelen, keramiek, financiële sector, machinebouw, scheepvaartondernemers, schoenen, haarkammen of bijvoorbeeld chocolade.
De talloze soldaten, politieke adviseurs, ‘Zuckerbäcker’, wetenschappers, studenten, kunstenaars, architecten en andere beroepen blijven dan nog buiten beschouwing. Dit innovatieve en nieuwsgierige land heeft dan ook tegenwoordig relatief een van de hoogste aantallen patenten wereldwijd.
Het Mont Terri Rock Laboratory
Vluchtelingen en multicultureel
Dat Zwitsers in ‘exil leven in hun eigen land’ en zich niets aan trekken van ellende in andere landen is ook een gotspe (Die Schweizer leben, ohne es zu bemerken, in einer Art Exil. Sie sind betäubt, unempfindlich gegenüber den problemen der Welt. Die Psychologie des Exils).
Het Rode Kruis en andere (huidige) hulpverlening, de eerste internationale arbitrage in Genève in 1869, Bourbaki of Straatsburg in 1871, de Mission in Bazel, Franse militairen in 1914-1918, Hugenoten en andere religieus vervolgden in de 16e en 17e eeuw, Lord Byron, Edward Gibbon, Erasmus, Rousseau, Hortense de Beauharnais, Calvijn, Madame de Staël, Charly Chaplin, Rilke, Kirchner, Franse, Italiaanse, Duitse en Russische politieke vluchtelingen in de 19e eeuw, Dada, Eugen von Habsburg of bijvoorbeeld ’s werelds eerste (volkenkundige) musea vertellen een ander verhaal. Nog steeds neemt Zwitserland relatief veel vluchtelingen op in een relatief goed opvang- en integratiesysteem.
Dagelijks reizen bijna 400 000 Fransen, Italianen en Duitsers uit de (verarmde) Europese Unie naar het kleine Zwitserland voor een goed betaalde baan, honderdduizenden anderen wonen en werken er permanent.
Een zeer groot deel van de inwoners heeft een niet-Zwitserse achtergrond, maar de integratie verloopt relatief goed. De eeuwenoude samenwerking met en tussen verschillende regio’s, talen en contacten met het buitenland dragen daar ook toe bij. De diversiteit van de eeuwenoude bisdommen is een indicatie voor het multiculturele karakter van het land.
Conclusie
De correspondent, Sam Jones is zijn naam, is geen karikatuur van een correspondent of journalist. Hij symboliseert het niveau en de opleiding, betrokkenheid en activisme van de huidige generatie journalisten en hun media. Het buitenland heeft met name deze bronnen tot zijn beschikking en expats verdiepen zich veelal niet in het land.
Ook het drama van Credit Suisse past in dit rijtje. Met name Amerikaanse en Britse financiële avonturiers met de naam CEO en CFO, als het al geen criminelen of oplichters zijn, hebben de ondergang ingeluid, met een slapende of naïeve Raad van Commissarissen en aandeelhouders, die mee wilden doen met de grote financiële jongens, die echter een andere moraal en wetten hebben.
Bazel, Fasnacht 2024
Hopelijk is dit een Marignano-moment (de nederlaag van de dan overmoedige Confederatie in 1515) voor deze sector.
Zwitserland is, helaas, geen paradijs, noch een eiland en haar burgers zijn niet beter of slechter dan elders. Zwitserland is echter een oase van directe democratie, civil society, Europa’s beste krant en gezond verstand in een vaak in diverse opzichten niet comfortabele Europese Unie. Of, in de woorden van de schrijver Sándor Márai (1900-1989):
“Het wonderschone Zwitserland was zichzelf gebleven. En zichzelf blijven is tenslotte net zo heldhaftig als panisch zoeken naar de waarheid. Sommige zaken kunnen alleen in hoger beroep gewonnen worden, en dit kleine eilandje in Europa hield in de afgelopen eeuw koppig en consequent vast aan het winnen van een zaak in hoger beroep. Het land hoeft zich niet te schamen geen deel te hebben genomen (aan WWII). Het is voldoende dat ik me schaam dat ik erbij was en niets kon doen. Schaam je niet dat je de rotsige grenzen van het kleine landje bewaakt, waar een volk ‘nee’ heeft durven zeggen, met alle gevolgen van dien.
En je hoeft je ook niet te schamen dat je in het kapitalisme leeft, want dit systeem functioneert vooralsnog op een manier die kennelijk tot tevredenheid stemt: waar je ook kijkt doen goedbetaalde mensen werk en iedereen blijft van andermans eigendom af”. (Sándor Márai, Land, Land!…, Amsterdam 2002).
Grondwet van de Zwitserse Confederatie, Bern, 12.9.1848. Kopie in de tentoonstelling ‘Zum Geburtstag viel Recht. 175 Jahre Bundesverfassung’, Landesmuseum Zürich. Het origineel bevindt zich in het Federaal Archief in Bern.